255 - Nog meer restauratie: ook Dibdin in ere hersteld

In mijn vorige restauratiebericht was te lezen hoe mijn Nescio prachtig is hersteld door restaurateur Henk Linde. Maar de trouwe lezers van dit blog hebben natuurlijk mijn bericht van juni vorig jaar nog in gedachten, waar ik vol trots vertelde dat ik drie delen van Thomas Frognall Dibdin's A Bibliographical Antiquarian and Picturesque Tour in France and Germany (London, printed by the Shakspeare (sic!) Press for the author, 1821) bij Bubb Kuyper had gekocht. Deze set was beschadigd en ik kondigde aan dat ik ook deze bij Henk Linde wilde laten repareren. De vraag was of dit een goede besteding was, want zou het kopen van een beschadigde set + de restauratie niet veel duurder zijn dan gewoon een goede set kopen, zoals Perkamentus in een opmerking onder dat bericht suggereerde?

De offerte van Henk Linde wees echter anders uit. Dat wil zeggen, het ontliep elkaar niet eens zoveel maar ik had in elk geval nog het fascinerende idee dat mijn serie in de bibliotheek van Gerrit Komrij had gestaan, althans dat concludeerde ik op basis van het stickertje dat in het boek stond.

Maar recent kreeg ik een mail van een lezer van dit blog, met informatie die ik zo interessant vind dat ik die hier overneem.

Het voorbije weekeinde vernam ik op de stand van De Slegte op de MABP-beurs in Maastricht dat dat eigenlijk geen ex-libris van Komrij is! Dwz, Komrij had domweg geen ex-libris, wat voor een bibliofiel van zijn kaliber behoorlijk verbazingwekkend klinkt, maar het is niet anders.

Dat "ex-libris" is kennelijk aangebracht vóór de veiling, al weet ik niet door wie: Charles Hofman, of het veilinghuis zelf? Eea kan wellicht verklaren dat dat "ex-libris" zo belachelijke minimalistisch oogt, en helemaal in tegenspraak is met Komrij's toch wel flamboyante persoonlijkheid.

De Slegte (filiaal aan De Wapper in Antwerpen) heeft recht van spreken, want zij bieden nu ook een deel uit Komrij''s bib aan! Vooral secundaire literatuur --- over bibliofilie, verzamelen, edm. Ook zelf gaan kiezen en opladen in Portugal. En om duidelijk te maken dat die boeken een voor bibliofielen toch bijzondere provenance hebben, is er een stempel "ex-biblioteca Komrij" in aangebracht. Door De Slegte. Wat m.i. toch veel correcter en ondubbelzinniger is dan die eerdere "ex-libris", die overigens ook toen al niet in alle Komrij-boeken was aangebracht.

Ik heb op de kijkdagen verschillende loten gezien waarvan slechts één boek ermee "gemarkeerd" was. Al blijft ook in dit geval de dubbelzinnigheid bestaan dat die stempel a posteriori is aangebracht, en niet door Komrij zelf. Wat een latere verwerver dus nooit met zekerheid kan afleiden uit het ex. zelf. Maar ik kan me niet herinneren dat Bubb Kuyper in zijn catalogus zou hebben verduidelijkt dat het "ex-libris" van Komrij eigenlijk NIET diens ex-libirs was.

Het is inmiddels ook al een eigen leven gaan leiden, want ik heb het al vermeld gezien in catalogi van andere veilinghuizen, en ook al op CataWiki. Overigens dacht De Slegte dat er geen tweede Komrij-veiling meer komt --- in tegenstelling tot wat wordt geïnsinueerd door de titel v/d "eerste" Komrij-veiling bij Bubb Kuyper (Nov 2012). Volgens De Slegte zijn er ook in de veiling(en) nadien behoorlijk wat Komrij-loten aangeboden, evenwel zonder dat dat door Bubb Kuyper als een "Komrij-veiling" werd gemarket.

Nou, dat is duidelijk dus: wel uit de bibliotheek van Komrij, maar niet het ex libris van Komrij. In de beschrijving van Bubb Kuyper tijdens de veiling stond dit echter wel: "Vol. 1 with bookplate of Gerrit Komrij on upper pastedown". Die mededeling was dus misschien wel onjuist! En ik had nog wel zo duidelijk tegen Henk gezegd dat dat ex libris onbeschadigd moest blijven. Maar bij nader inzien is het gewoon een stickertje dat een onbekende er in heeft geplakt.

Terug naar de restauratie van Dibdin. Ook hierbij ontving ik een verslag:

• Schade:
  Deel 1, 2 en 3: op de bandscharnieren is het leer wat kwetsbaar, de nerflaag laat plaatselijk los.
  Deel 1: de bandhoeken zijn licht beschadigd. Beide platten zijn los. De binnenscharnieren zijn geheel gescheurd.
  Deel 2 en 3 hebben vergelijkpare schade. En bij deel 3 is het voorplat los.

Vooral de opmerking over de gescheurde binnenscharnieren baarde mij zorgen. En ook dat Henk met het eerdergenoemde vlijmscherpe mesje tussen het leer en de rest van het omslag ging om te zien hoe los een en ander zat...

Maar dit is er vervolgens gedaan:

• Deel 1, 2 en 3: de bandscharnieren zijn gesloten met sterk Japans papier. De afwerking is uitgevoerd met op kleur gebracht Japasns papier. De binnenscharnieren zijn gesloten met op kleur gebracht Japans papier. Op de bandscharnieren is een mix van acrylic polymer wax en Klucel-G aangebracht om de losse nerfdeeltjes te fixeren. de herstelde bandhoeken zijn behandeld met pure acrylic polymer wax.
  Deel 1 en 2: De platten zijn weer met het boekblok verbonden d.m.v. stroken Tyvek, het materiaal is achter de bandrug en onder het leer op de platten vastgezet.

Het resultaat is een kloeke serie bijzonder fraaie boeken. De lelijke hoekjes waar het leer van was verdwenen, de losse platten, de gescheurde bladzijden: het is allemaal fantastisch hersteld. Helaas zit in het boek nog wel een heel lelijke half weggescheurde ex libris. Daar hebben we nog wat debat over gehad. Henk heeft geprobeerd de papierresten te verwijderen, maar er is een verwoestende lijm gebruikt en daardoor zijn de achtergebleven lijmresten eigenlijk net zo lelijk als de gescheurde ex-libris. Dus daar doen we verder maar niets meer aan.

Wederom een trotse aanvulling op mijn verzameling. Een klassiek werk van Dibdin. zonder ex libris van Komrij maar (althans minstens één deel) wel uit zijn bibliotheek. En de zekerheid dat ik ook in de toekomst deze route kan nemen: voor een spotprijs een gewild boek aanschaffen, en dan laten restaureren bij Henk Linde. Het leidt tot een boek in topconditie voor een prijs die wat lager ligt dan een wat een onbeschadigd exemplaar zou kosten.

254 - Vakantieboekenjacht

Naast het feit dat de zomervakantie het seizoen is dat veel mensen zich voornemen om boeken te lezen, is het ook een prima seizoen om boeken te kopen. Maar eerst iets over het lezen. Uit onderzoek blijkt dat:

Lezen is populair bij vakantiegangers. Ruim veertig procent van de Nederlanders leest in zijn vakantie veel meer boeken dan normaal. Bijna één op de vijf Nederlanders komt zelfs alleen in zijn vakantie aan het lezen van boeken toe. Vakantielezers nemen gemiddeld zes boeken mee.

Maar worden al die boeken dan ook echt gelezen? Of heeft deze stripmaker gelijk?

Hoe dan ook, ik had minder dan 6 boeken mee naar België, alwaar wij een week verbleven. Maar dat was omdat ik wist dat wij naar Antwerpen zouden gaan. En in Antwerpen is een filiaal van de Slegte dat dringend op een bezoek van mij wachtte. Ik had namelijk gezien dat daar een boek van bibliofiel en auteur Jan van Herreweghe op de plank stond dat ik al langer wilde hebben: Zot van boeken. Over boekengekte als levensdrang. Ik had het ooit bij Hinderickx en Winderickx zien liggen, toen niet gekocht en daar uiteraard spijt van gekregen. Maar nu had ik een goede reden om naar Antwerpen af te reizen (hoewel daar natuurlijk niet per se een concrete reden voor nodig is).

In De Slegte heb ik ouderwets genoten. Wat een heerlijke winkel is dit toch en wat vertrouwd was het om er rond te dwalen. Gelukkig is intussen weer een filiaal in Leiden geopend en hopelijk is er binnen een paar jaar weer een keten De Slegtes in Nederland te vinden. In de winkel heb ik nog een tijdje staan watertanden voor de vitrine met boeken van Komrij. Later bleek het vinden van het boek van Van Herreweghe nog even lastig, maar uiteindelijk vonden we het in de verkeerde rubriek. Tot mijn verrassing stond daar ook het tweede boek van Van Herreweghe: Het syndroom van Spitzweg. Mijn leven als boekenwurm. Ook die verdween in mijn tas en zo had ik later die dag in het zonnetje twee nieuwe aanwinsten om te lezen.

De boeken van Van Herreweghe zijn een bundeling van brieven aan 'boekenvriend André' waarin alle aspecten van het bibliofiele leven aan de orde komen. De ontwikkeling van de passie voor boeken en de ontdekkingstocht door de wereld van het zeldzame boek worden gedetailleerd beschreven, waarbij talloze verwijzingen naar boeken over boeken, verzamelaars en verzamelingen en historische feiten over het boekwezen worden aangehaald, samengevat en met enthousiasme besproken. Eigenlijk zijn de boeken van Van Herreweghe steeds gebundelde weblogs. En ondanks het feit hij natuurlijk geen hyperlinks kan opnemen in de tekst, doet hij wel aan bronvermelding.

Ik merkte bij het lezen van de boeken dat ik steeds de vergelijking maakte tussen zijn en mijn boekenbezit, waarbij ik gelukkig in veel gevallen een mentaal vinkje kon zetten achter de boeken die hij aanhaalde: heb ik ook. Diverse boeken van Gerrit Komrij en Boudewijn Büch, maar ook van Ed van Eeden, Umberto Eco, Richard de Bury en Holbrook Jackson: ook in mijn boekenkast zijn ze te vinden. Maar onvermijdelijk noemde hij ook verschillende boeken die ik niet had en waarvan bij nadere lezing bleek dat het onacceptabele lacunes in mijn boekenkast waren. Mijn lijstje desidarata groeide tijdens het lezen dan ook snel, en al googlend (uiteraard was een vakantiehuisje met wifi geboekt) ontdekte ik verschillende titels die in De Slegte Wapper beschikbaar waren. Er diende enige overreding plaats te vinden, maar er kon een tweede tripje naar Antwerpen gemaakt worden. Daar schafte ik in elk geval het boekje De bibliotheekknecht & Biblioteca de Estrela van Gerrit Komrij en Onno Blom aan: één van de romeins genummerde exemplaren (VII van XI) gesigneerd door beide auteurs. Een nuttige toevoeging aan mijn verzameling boeken over boeken (zie ook hier; scroll iets omlaag).

In het boek van Van Herreweghe las ik dat het de bedoeling is dat er tenminste zes delen in zijn serie boeken gaan verschijnen. Ik heb daarom de schrijver maar gemaild met de complimenten voor zijn eerste twee boeken en de mededeling dat ik de rest ook zou gaan lezen, mits ik ze ergens in het antiquarische circuit opduik. Want bestellen van Van Herreweghe zelf kan ook, maar dat zou natuurlijk te gemakkelijk zijn: het zoeken van het boek is minstens zo leuk als het lezen zelf. Mijn mail leidde tot een leuke mailwisseling en in elk geval een uitnodiging om aanwezig te zijn bij de presentatie van zijn volgende boek. En we wisselden een aantal ervaringen uit over ons bibliofiele leven: het is altijd fijn om gelijkgestemde geesten te ontmoeten.

En zo werd de Belgische vakantie naast ontspannend ook bijzonder productief: zes titels rijker verliet ik België weer. Voor mij geldt dat zes boeken niet het gemiddelde aantal is dat ik meeneem op vakantie, maar het gemiddelde dat ik tijdens mijn vakantie aanschaf op de plek waar ik ben (zoals hier, hier en hier). Later deze vakantie gaan we nog naar Rome. Het lijstje met antiquariaten aldaar wordt al gemaakt.

253 - Alle boekenwensen vervuld

Er zijn van die dagen dat je een catalogus van een veiling doorbladert en dat je constateert dat nog voordat je het eerste deel uithebt, je eigen wishlist integraal voorbij is gekomen. Dat overkwam mij toen ik de catalogus van Bubb Kuyper zag van de voorjaarsveiling in 2015.

De afgelopen jaren heb ik regelmatig geschreven over mijn passie voor boeken over boeken, en dan in het bijzonder boeken waarin verzamelaars en boekhandelaren terugblikken op een leven van verzamelen van boeken: hun passies, frustraties, successen en nederlagen zijn voor mij niet alleen leerzaam om te lezen maar ook een feest van herkenning. En dan maakt het niet uit of het memoires zijn van een eeuw of twee eeuwen geleden: de dynamiek van het verzamelen van van boeken en de tips en trucs die er bij komen kijken zijn onveranderlijk. Ook al zijn de middelen veranderd (internet), het vraagt nog steeds dezelfde soort keuzes en inzichten die maken of een verzameling er toe doet, of niet. Ik schreef bijvoorbeeld al eerder over Charles Everitt en zijn belevenissen in de eerste helft van de 20e eeuw. Toen schreef ik: "Ik kan er in elk geval geen genoeg van krijgen. Of het nu het boek van Everitt is, of van Nicholas Basbanes, Lawrence Goldstone of John Baxter: zelfs al ken ik bijna geen van de in hun boeken genoemde titels en staat hun verzamelgebied ver van het mijn af, hun passies, hun blijdschap en hun verdriet zijn hetzelfde als die van mij. Allemaal herkenning dus en daarom zo prachtig om te lezen." En daarom was ik zo blij met mijn aankopen van Dibdin en

En dus heb ik in de loop van de tijd een heel lijstje met boeken op mijn wishlist gezet die ik per se in mijn verzameling boeken over boeken wilde hebben. Natuurlijk Holbrook Jackson's Anatomy of Bibliomania, maar dan natuurlijk wel de tweedelige eerste druk uit een oplage van 1000. David Magee's Infinite riches. Books and bidders van A.S.W. Rosenbach. The Book-Hunter van John Hill Burton. De memoires van de dames Rostenberg en Stern. Kortom, een hele lijst en genoeg voor een leven lang verzamelen, zou je denken.

Maar in plaats van dat je van je zuurverdiende zakgeld één keer per week na veel wikken en wegen een enkel snoepje kan kopen (en alle andere snoepgoed voor een andere keer moet laten liggen), zijn er van die dagen dat de hele snoepwinkel ineens op je stoep staat en zichzelf in de aanbieding heeft gedaan. En dat was mijn ervaring met de catalogus van Bubb. Ik vermoed dat deze vol stond met boeken van de drukker Henk van Otterloo, waaronder een fraaie verzameling boeken over boeken. En het veilinghuis had daar diverse lots van samengesteld die kleinere of grotere bundels boeken bevatten. En na veel puzzelen, zuchten, kiezen, strepen en selecteren heb ik uiteindelijk op 11 lots geboden, waarvan er een stuk of 5 waren die ik per se wilde hebben.

Ik heb voortvarend, maar niet al te uitbundig vooraf geboden. En gelukkig bestaat er tegenwoordig zoiets als Invaluable, waarmee je tijdens de veiling online mee kan kijken en als het nodig is bieden. Invaluable was mijn veiligheidsklep: als ik op één van de vijf lots die ik per se wilde hebben overboden werd, dan kon ik altijd nog bijbieden. Gevaarlijk, maar hier lagen toch een paar niet te missen kansen dus ik ging er voor.

En zo zat ik op die dinsdagmiddag in een vergadering op het werk. Via de ipad kijk ik met een schuin oog mee via invaluable.com met de veiling in Haarlem. En het begon al slecht. Het door mij gewenste eerste lot 62/14 waarin o.a. Magee zat maar dat in totaal uit 32 boeken bestond ("mainly bookseller's memoirs") was geschat op 100-150 euro. Daar ging het al snel overheen helaas, en de 210 euro waar het op eindigde was mij echt te gortig. Het tweede lot (62/33) ging beter, het bevatte o.a. John Hill Burton en de 15 boeken in dit lot waren mij samen 110 euro waard: dat is het ook geworden. En zo ging het op en af, totdat lot 62/88 werd bereikt, met drie eerste drukken van Helene Hanff, waaronder natuurlijk 84, Charing Cross Road. De beroemde briefwisseling tussen de Amerikaanse verzamelaar en de Londonse boekhandelaar Marks & Co wilde ik per se hebben. Het vergde met een zo neutraal mogelijke blik in de vergadering enig bijbieden via Invaluable om ze binnen te hengelen, maar het lukte. Ik was nog maar net op adem gekomen toen lot 62/93 zich meldde. Wat mij betreft het hoofdobject van de veiling: de eerste druk van Holbrook Jackson's Anatomy of Bibliomania, gesigneerd en met twee gesigneerde brieven van de auteur erbij. Geschat op 100-150 euro vond ik dat al lachwekkend laag en mijn schriftelijke maximum was 230. Tot mij schrik werd dat bedrag al snel bereikt maar gelukkig kon ik bijbieden: 240, 250... 300. Boven de 250 euro zijn de stappen 50 euro en ik besloot dat 300 euro mijn hoogste bod was. Mijn concurrent vond het boek gelukkig geen 350 euro waard, en daarmee had ik Holbrook Jackson binnen. Ik nam een teugje van mijn koffie, onderdrukte mijn emoties en bereidde mij voor op de rondvraag...

Uiteindelijk haalde ik 8 van de 11 lots binnen. Gelukkig was het ook de maand dat het vakantiegeld binnenkwam, want het totaalbedrag was veel meer dan ik ooit bij een aankoop van boeken had besteed... Het ophalen bij Bubb Kuyper een week later was echter een feest: ruim 70 boeken over boeken gingen door mijn handen. Een medewerker van Bubb Kuyper complimenteerde mij met mijn aankopen: veel fraaie boeken voor een lage prijs. En zo voelde ik dat ook.

Een van de mooiste ervaringen is natuurlijk ook te ontdekken welke boeken er in de lots zitten behalve degenen die beschreven staan in de catalogus. Ik heb geen tijd om naar kijkdagen te gaan, dus voor mij is het altijd een verrassing. En er waren verrassingen genoeg. Zo bleek in één van de lots het boek van Henry H. Harper Booklovers, Bibliomaniacs en Book Clubs uit 1904 te zitten. Niet apart vermeld, ondanks dat dit een boek in beperkte oplage, gesigneerd en in een dubbele foedraal uitgegeven is. En hij stond wel op mijn wishlist, daarmee was het boek extra welkom.

Heb ik nu alles wat ik wil hebben? Nee, nog niet de hele snoepwinkel is in mijn bezit. Ik moet helaas nog steeds ergens Infinite riches van Magee kopen. Memoirs of a book snake van David Meyer. The amenities of book-collecting and kindred affections. En zo nog een rijtje. Natuurlijk allemaal in eerste druk. Er zal een dag komen - of beter gezegd: er zal een veiling komen - dat ook deze boeken worden aangeboden. En dan zal ik toeslaan, net zoals ik dat deed op die prachtige dinsdagmiddag toen ik aan de vergadertafel zat.

252 - De restauratie van Nescio: een hersteld monument

Ruim 2 jaar geleden bereikte mijn boekenverzameling een hoogtepunt: ik kon eindelijk mijn langverwachte eerste druk van Nescio's debuut in de kast zetten. Maar dat moest ik voorzichtig doen, want het exemplaar dat ik had gekocht was beschadigd, en daarom betaalbaar. Hoewel alle onderdelen van het boek aanwezig was, was de rug losgescheurd, maar ook het omslag aan de voorkant zat los. Er was een hap uit uit de achterkant. En boekblok hing een beetje los.

Kortom, er moest gerepareerd worden. Bij navraag kreeg ik de tip om dat bij Henk Linde te laten doen. Nadat ik daar ruim een jaar tegenaan had gehikt, maakte ik uiteindelijk een afspraak om de eventuele behandeling door te spreken. In de tussentijd had ik zijn website bekeken en daar zag ik tot mijn tevredenheid dat hij al eerder een exemplaar van dit boek had behandeld. En dat exemplaar zag er net zo beroerd uit als het mijne, en dat betekent dat er hoop was. Bovendien woont Henk aan het Papyruspad: is er een betere straat om in te wonen als boekrestaurateur?

Wat is het toch heerlijk om met mensen over boeken te praten. En dan zeker met mensen die daar verstand van hebben. Henk heeft mijn Nescio van alle kanten bekeken en sprak daarbij allerlei geruststellende woorden: "dit is echt een heel mooi exemplaar", "hier is zeker wel wat van te maken", "dit komt helemaal goed". En: "ik krijg wel exemplaren binnen die veel slechter zijn". Om vervolgens door te praten over Japans papier om ruggen te verstevigen, speciale behandelingen om vlekken weg te werken, de herkomst van roestvlekken en goedkeurend te mompelen bij het bekijken van mijn boek. Ondertussen keek ik rond in zijn atelier en daar zag ik verschillende boeken die gerestaureerd worden: boeken op folioformaat met kromgetrokken permanent, boeken in leer gebonden waar allerlei scheuren in zaten: er is veel boekenleed te zien in het atelier van de restaurateur. Maar met al die boeken ging het goedkomen, en dus ook met het mijne.

Vervolgens kwam het spannende deel. Want Henk pakte een vlijmscherp mesje en ging dingen doen die ik nog nooit bij mijn boeken had gedaan: met het mesje haalde hij bladzijden een beetje los, testte hij het plaksel op de rug, trok eens aan de bindsels: kortom, als hij niet goed bekend zou staan als boekrestaurateur dan had ik het boek onmiddellijk uit zijn handen gerukt. Mijn rationele denken vertelde mij dat dit noodzakelijk was, net zoals een arts eerst in een wond moet snijden voordat het heelt. Het kostte enige moeite, maar ik liet hem zonder te mopperen begaan.

Later bleek er nog een veel spannender deel te volgen: ik moest mijn boek achterlaten. Ik had mij niet gerealiseerd hoe bezitterig ik ben en ik kreeg daadwerkelijk stress bij die opmerking. Het boek dat ik bezit, dat ik koester, waar ik jaren naar heb verlangd achterlaten bij iemand anders? Ik heb nog nooit een boek aan iemand uitgeleend, en nu vraagt iemand mij om mijn Nescio achter te laten? Maar Henk had wel door hoe het met mij stond, dus mocht ik ook nog even de grote kluis met brandwerende deuren bekijken waar alle kostbare boeken lagen opgeslagen. Daar was al een zacht plekje voor mijn Nescio klaargemaakt.

Na enige tijd kwam het verlossende telefoontje van Henk: het boek was klaar. En niet alleen was het boek klaar, er was ook nog een heel simpel, maar heel doeltreffend doosje van zuurvrij karton gemaakt waar het boek veilig in kon worden opgeslagen. Beschermd tegen licht en stof, want na zo'n reparatie is het de bedoeling dat het boek de komende decennia volkomen intact blijft.

Zoals het hoort bij zo'n reparatie kreeg ik er ook een behandelingsverslag bij. En de foto's die bij dit stuk staan. Voor de liefhebber hier wat tekst uit het rapport:

• Schade: de rug van het boekblok is op twee plaatsen gebroken. Het garen op één plaats. Het omslag is op diverse plaatsen los van de rug van het boekblok. De randen van het omslag zijn licht beschadigd (kleine scheurtjes en enig ontbrekend materiaal), het papier is verzuurd. De rug van het omsalag is incompleet, aan de boven- en onderzijde ontbreekt enig materiaal. De rug van het boekblok bevat nauwelijks nog enige werkzame kleefstof.
• Behandeling: op de plaatsen van de breuken is aan de binnenszijde wat tarwestijfsel aangebracht. De losse delen van het omslag zijn vastgezet. De urg van het omsalg is hersteld met op kleur gebracht Japans papier, De kleine scheurtejs in het omslag zijn gesloten met dun bruin Japans papier. De grotere schade (ontbrekende delen) is hersteld met op kleur gebracht hangeschept papier. Het op de rug aangebracht Japans papier is behandeld met Klucel-G. Het kwetsbare boek is afgeleverd in een op maat gemaakt doosje van pH neutraal karton.

En het eindresultaat was prachtig! Ik kon niet geloven dat dit hetzelfde boek was als dat ik eerder had achtergelaten. Het leek als nieuw - dat wil zeggen passend bij de leeftijd van het boek. Een bijzonder fraai, intact, stevig exemplaar. Een monumentaal boek, dat met recht een sieraad is voor mijn boekenkast!

251 - Het onbekende onbekende

Vandaag werd ik verrast met een cadeautje van junior, die zoals ik al eerder schreef hard op weg is om zelf een boekensneuper te worden. Zij was met een vriendin langs een aantal boekhandels geweest (is er een betere besteding van je tijd?) en gaf mij als resultaat daarvan het boekje van Mark Forsyth cadeau dat verschenen is als nieuwjaarsgeschenk bij Uitgeverij Walewein: Het onbekende onbekende. Boekhandels en het genot van niet krijgen wat je wilde (in het Engels: The Unknown Unknown: Bookshops and the delight of not getting what you wanted).

Het boekje is een mooi pleidooi voor de gang naar de Betere Boekhandel zodat je geconfronteerd wordt met boeken waarvan je niet wist dat je ze niet kende: de onbekende onbekende boeken. Forsyth hanteert drie categorieën als het gaat om boeken die je wilt lezen of hebt gelezen: de bekende bekende (boeken die je wilde lezen en ook hebt gelezen), de bekende onbekende (boeken die je niet wilt lezen en waarvan je ook weet dat je ze niet wilt lezen) en de onbekende onbekende (boeken waarvan je niet wist dat je ze niet kende, maar die bij nader inzien je leven veranderen als je ze gaat lezen).

De stelling van Forsyth is niet onbekend. Als we zoeken op internet - of het nu om boeken, informatie of nieuwe schoenen gaat - dan krijgen we wat we vragen: we zoeken het bekende, of het bekende onbekende. We weten wat we missen en dat zoeken we op. Zo zoek ik ook vaak door Marktplaats of Boekwinkeltjes.nl heen - gericht zoeken naar titels of auteurs. Maar per ongeluk stuiten op boeken die je niet kent of waar je nooit naar zou zoeken, dat lukt je eigenlijk het beste in fysieke boekhandels waar mensen deze boeken aan je geven. Of vrienden die dat doen. Of medebloggers. Of de boekenbijlage in de krant, zoals ik in mijn vorige stukje schreef (of jaren geleden al over dit onbekende onbekende boek). Allemaal manieren om op het onbekende onbekende te stuiten (en daarmee een nieuwe behoefte te kweken). Maar in de Betere Boekhandel mag je erop vertrouwen dat er al een eerste selectie is gemaakt en dat alles aan het kwaliteitscriterium voldoet, dus pleit Forsyth ervoor om daar met je ogen dicht naar binnen te stappen en het eerste de beste boek te kopen dat je van de plank trekt. Alleen dan wordt je echt verrast.

Het leuke van dit cadeau is dat het in zichzelf de stelling van de inhoud bewijst: ik wist niet dat het boekje van Forsyth bestond, maar het is een prachtige aanvulling van mijn boekencollectie: een mooie voorbeeld van het onbekende onbekende dus.

Overigens ben ik het niet helemaal met de boodschap van Forsyth eens. In toenemende mate wijzen digitale sites je immers ook op boeken die in de periferie liggen van jouw eigen smaak: de categorie "anderen die dit boek bestelden, bestelden ook deze". Of op Librarything bijvoorbeeld de overenstemmende verzamelingen, waarbij je ziet welke boeken gekocht worden door degenen die ongeveer jouw smaak van boeken hebben. En zoals ik hierboven zei: vrienden, medebloggers, andere media. Dat is niet helemaal lukraak boeken zoeken zoals Forsyth bepleit (alleen in de Betere Boekhandel, niet ergens anders) maar ik heb toch menig boek op deze manier gevonden waarvan ik het bestaan niet kende en die nu staat te prijken in mijn boekenkast c.q. op mijn lijst met desiderata.

Al met al kan er wat mij betreft niet genoeg gepleit worden voor het behoud van boekhandels. Dus laten we daar in navolging van Forsyth ook veel gebruik van maken. In dat verband vond ik de lofzang in de Volkskrant van vanmorgen over de doorstart van Dekker v.d. Vegt in Nijmegen na het Polare-debacle een mooi voorbeeld hiervan: er wordt gewoon winst gemaakt in de Keizerstad! Het bestaan van dit soort boekhandels vergroot de kans dat we op het onbekende onbekende stuiten.

In mijn geval nog eens extra doordat ik de ogen van junior heb die voor mij speuren op plaatsen waar ik zelf niet kom, en die mij vertelt wat ik écht moet lezen, alsof mijn boekenkasten al niet vol genoeg staan...

250 - Zaterdagochtendfrustratries van een boekenverzamelaar

Als verzamelaar van boeken is er maar zelden sprake van een rustig moment. Naast het voortdurend afspeuren van het internet op zoek naar aanwinsten van de toch al veel te snel uitdijende hoeveelheid boeken, is er sprake van onverwachte nieuwe doelen binnen de verzameling. Niet altijd gewenst, maar helaas onontkoombaar.

Neem nou laatst. Een gewone zaterdagochtend. Bij het ontwaken was alles nog vredig en goed. Eindelijk een zonnige dag en geen grote verplichtingen: niets kon deze ochtend verstoren en een ontbijt en een kop koffie waren binnen handbereik.

Nietsvermoedend sloeg ik de Volkskrant open. Tegen de tijd dat ik bij de bijlage Sir Edmund was aangekomen had ik nog niet door dat mijn laatste rustige minuut was aangebroken. En ik had beter moeten weten, want het was niet voor het eerst dat het lezen van een boekenbijlage leidde tot nieuwe verzameldrift. Zoals ook deze ochtend gebeurde.

Ik las in Sir Edmund een artikel over Gary Shteyngart. Ik had nog nooit van deze schrijver gehoord, maar ik leerde dat het een Amerikaans-Joodse schrijver was wiens laatste boek - Little Failure - was uitgeroepen tot een van de beste boeken van 2014. Dat was al genoeg om mijn aandacht te trekken. Jullie weten dat ik houd van Joodse schrijvers - zoals mijn recente bericht over Meir Shalev laat zien - en zeker van Joods-Amerikaanse schrijvers (zie hier). En al helemaal als ze schrijver over de cultuurverschillen tussen het land van herkomst (Europa, Rusland) en 'the American dream'. En dan ook nog de juiste toon weten te treffen tussen humor, zelfspot en het kunnen vertellen van een goed verhaal.

Hoe kon het dat ik deze schrijver niet kende? Waarom vertelt niemand mij ooit dit soort relevante dingen? Voor ik het wist zat ik met de iPad op schoot driftig de naam van Shteyngart in te toetsen. Google was zo vriendelijk mij een aantal suggesties te doen, en een van de eerste was 'Gary Shteyngart Amsterdam'. Het bleek dat ruim een maand geleden Shteyngart in Nederland was geweest, geïnterviewd door Micha Wertheim en dat had ik natuurlijk gemist. De afgelopen drie berichten in dit blog laten zien hoe graag ik aanwezig wil zijn bij bijeenkomsten van auteurs en mijn boeken wil laten signeren.

Ik las ook over zijn relatie met zijn ouders. Dat zij naar Amerika waren gekomen met de droom dat hun zoon arts zou worden, of advocaat. Maar hij was een buitenbeentje en werd schrijver. En bij elk boek de vraag van zijn ouders: is dit boek positief over Joden? En elke keer het antwoord: niet helemaal...

Mijn ontbijt begon mij steeds minder te smaken en de koffie werd koud. Driftig zocht ik verder naar informatie over Shteyngart. Ik was er inmiddels wel achter dat ik Little Failure toch echt moest lezen. Mede vanwege deze recensie in The Guardian: "Little Failure is terrific – the author's funniest, saddest and most honest work to date. Like many immigrant stories, it's a tale of early suffering, gradual assimilation and eventual self-actualisation. But it's also a powerful and often moving portrait of a troubled man's creative origins". Wie wil zo'n boek niet lezen? En wie wil zijn vorige boeken niet lezen? Super Sad True Love Story, Absurdistan en The Russian Debutante's Handbook.

Ik was pas een uur wakker en daar zat ik, met de overtuiging dat mijn bibliotheek een cruciaal onderdeel miste. Een nieuw ontdekte schrijver die een maand geleden in Nederland was zonder dat ik het wist en die hier voorlopig niet zou komen. Boeken die ik natuurlijk in eerste druk wilde - en gesigneerd - en dat ging natuurlijk weer een hele tijd duren.  En over een week - als de klap na het ontdekken van Shteyngart bijna is verwerkt - duikt er ongetwijfeld een nieuwe auteur op die net zo onmisbaar blijkt te zijn als Shteyngart en zijn voorgangers. Een zolder met een paar duizend boeken en toch het gevoel dat je als verzamelaar hebt gefaald. Is dat nu een manier om de zaterdag te beginnen?

249 - De schrijver ontvangt thuis

Zoals Artistiek Bureau een tijdje geleden tweette: Eerste drukken zijn saai en doorsnee. In alle gevallen heb ik desalniettemin liever een eerste druk dan een tweede druk, maar verder zijn eerste drukken op zichzelf inderdaad niet het meest opwindende dat je je kan voorstellen. De praktijk leert echter dat zeker van hedendaagse schrijvers een eerste druk via boekwinkeltjes.nl of antiqboek.nl nogal eens goedkoper te krijgen is dan een latere druk nieuw in de boekhandel. Dat levert dan - hoe saai en doorsnee ook - uiteindelijk toch een leuk rijtje eerste drukken op de plank op.

Er zijn natuurlijk wel manieren om je eerste drukken vervolgens wat boeiender te maken. Bijvoorbeeld door ze te laten signeren: dat is wat mij betreft een mooie aanvulling op mijn liefhebberij van boekenverzamelen. De afgelopen maanden is er heel wat afgesigneerd in mijn boeken door verschillende schrijvers: mijn laatste berichten over Adriaan van Dis en Meir Shalev lieten dat al zien.

Het punt is dat ik het toch wat lastig vind om met een grote stapel bij een auteur aan te komen als hij ergens aan het signeren is. Soms ga ik dan drie keer in de rij staan om telkens een boek of vijf te laten signeren tot de stapel op is. Het zal duidelijk zijn dat dit handiger kan.

Kijkend door mijn boekenkast bleek ik in de afgelopen jaren van de schrijver Marcel Möring een respectabele hoeveelheid boeken te hebben verzameld: ruim 30 stuks. Destijds werd ik gegrepen door zijn roman In Babylon en dat was het boek wat mij een lange fascinatie voor deze schrijver gaf. Zoals Rob Schouten in een recensie na het verschijnen van het boek schreef: "Mörings verhaal wordt bevolkt door prachtige, onvergetelijke karakters, die zonder hun verhalen op elkaar af te stemmen het sprookje van hun collectieve ballingschap schrijven (...) 'In Babylon' is een prachtig en rijk boek, een parel van verbeelding tussen zoveel boeken van flauwe realisten en monomanen. Zo'n boek dat niet ieder jaar verschijnt."

Zoals dat gaat leidde dit tot een verzameldrift rondom deze schrijver. En Möring is redelijk makkelijk te verzamelen: aardig wat publicaties: een enkele bijzondere uitgave en met enige regelmaat een nieuw boek. De bijzondere uitgaven waren bijvoorbeeld nieuwjaarsgeschenken, cadeau-uitgaven of lezingen die in een kleine oplage werden uitgegeven. Een uitgave van De kotzker die verscheen als bijlage van de krant De Morgen. De novelle Nachtzwemmen als speciale uitgave van Dunnet Computers.  De lezingen Reizen zonder gids, Naakt en namaak in de literatuur, Sample-god in cyberspace en Het verdriet van Drenthe. Het nieuwjaarsgeschenk Bederf is de weg van alle vlees. Het luisterboek van Modelvliegen. Met enige moeite wist ze allemaal bij elkaar te krijgen en zo bleek ik op een goede dag een lange rij Mörings te hebben, die natuurlijk allemaal nog een handtekening nodig hadden.

Ik besloot daarom om het maar eens over een andere boeg te gooien: in plaats van te wachten op een signeersessie waar ik dan bedremmeld in de rij ging staan met teveel boeken, heb ik Marcel Möring gemaild met de vraag of ik niet eens bij hem langs kon komen om mijn tas vol boeken te laten signeren. Dat was gelukkig geen probleem, en zo zat ik een tijdje later aan de keukentafel van de schrijver te babbelen over Rotterdam, boeken en het leven van een schrijver. Onder het genot van een goede kop koffie in de fraaie keuken.

Het leukste was toen we de stapel boeken één voor één oppakten, bekeken en becommentarieerden voordat ze werden gesigneerd. Natuurlijk was ik heel tevreden met de verzuchting dat ik wel heel veel had (en zelfs een aantal uitgaven die Möring zelf niet kende). We kregen het even over haar: op het omslag van het luisterboek staat een Möring zonder haar, maar inmiddels is de haardos weer terug. Boeiend was natuurlijk vooral om te horen hoe de schrijver aankeek tegen de kritiek op een aantal van zijn boeken. Marcel Möring is niet een schrijver die goed ligt bij de recensenten. Helaas zijn boeken als Dis en Louteringsberg niet van het niveau In Babylon en dus wordt Möring nogal eens afgeserveerd in recensies. Maar dat maakt Möring nog niet tot een slechte schrijver, zoals veel van zijn boeken en verhalen laten zien. En dus bestaat mijn boekenkast voor een substantieel deel uit werk van Möring. En heb ik toch maar eens vriendelijk maar dringend gevraagd wanneer er weer nieuw werk van hem verschijnt. Dat zit eraan te komen, zo beloofde hij bij het afscheid. Ik wens hem de kwaliteit van In Babylon toe, maar verwacht wel dat hij dat boek niet nog een keer schrijft: een schrijver moet zich blijven vernieuwen.

En zo heb ik toch weer een mooi verhaal bij een rijtje op zichzelf niet zo spannende eerste drukken. En begint het aantal gesigneerde boeken in mijn bibliotheek tegen de 300 aan te lopen, wat ook geen verkeerd aantal is...

248 - Adriaan van Dis in Rotterdam

Het zijn deze weken de signeerweken: nadat ik al een stapel boeken had laten signeren door Meir Shalev was het nu de beurt om een bezoek te brengen aan Adriaan van Dis. De setting was weer hetzelfde: een boekhandel, stoelen en twee stoelen voor de schrijver en de interviewer. Maar de setting was ook heel anders. Hoewel Boekhandel Blankevoort (waar Meir Shalev voorlas) best een grote boekhandel is, viel het natuurlijk in het niet bij het formaat van Donner. En de 49 stoelen in Amstelveen waren er in Rotterdam toch beduidend meer. Adriaan van Dis is nu eenmaal bekender dan Meir Shalev, hoewel dat wat mij betreft zeker niet het geval zou hoeven te zijn.

Het was de eerste keer dat ik in Donner op de nieuwe locatie was. Gelukkig kan je er nog steeds dwalen, zoals in het oude pand. En gelukkig liggen de boeken er nog net zo smakelijk en toegankelijk bij als eerst, zodat je in een permantent staat van verleiding bent als je daar rondloopt. Ik moest nog behoorlijk doorlopen naar achteren voordat ik de ruimte vond waar het interview en het signeren zouden plaatsvinden. Het was er al druk toen ik kwam, en met het bekende publiek voor dit soort bijeenkomsten: gemiddeld wat hogere leeftijd, bovengemiddeld vrouw. En iedereen met het nieuwe boek van Van Dis stevig in de hand geklemd, wachtend op het signeermoment.

Dat laatste gold natuurlijk weer niet voor mij. Want ik had zoals altijd een tas bij me met daarin de oogst van de afgelopen jaren. Het was namelijk al een paar jaar geleden dat ik de laatste keer de gelegenheid had om boeken te laten signeren door Van Dis. En toen had hij als overmaat van ramp ook nog eens last van zijn arm, zodat er geen echte handtekening inzat. De gestempelde boeken had ik bij mij, met de ambitie deze alsnog te laten voorzien van een echte handtekening.

Maar eerst werd er geïnterviewd. De interviewster was Maria Heiden, een oude vriendin van Van Dis. Ik bedacht me daar pas dat ik thuis nog het door haar samengestelde boekje De Schrijversmarkt had staan waar ook nog wel een handtekening in had gekund. Dat had ik dus beter moeten voorbereiden.

Het interview met de schrijver liep gesmeerd. Je hoeft eigenlijk helemaal geen vragen te stellen aan Van Dis, hij praat toch wel. Hij had de groene tas bij zich die hij eigenlijk al jaren bij zich had waar niet veel meer in zat dan een klein opschrijfboekje en een lijstje met passages uit zijn boek om voor te lezen. Maar elke vraag die Maria Heiden stelde was aanleiding voor Van Dis om eindeloos uit te wijden over zaken die min of meer met de vraag samenhingen, maar eigenlijk een aaneenrijging waren van grappige en treffende anekdotes over zijn moeder, het boek en hemzelf. De man is een geboren verteller en het publiek hing dan ook aan zijn lippen. Maria Heiden heeft niet meer dan vier vragen gesteld, maar desondanks duurde het interview ruim een half uur. Een paar fragmenten staan hieronder.

Daarna was het tijd voor vragen uit de zaal. Er waren enkele inhoudelijke vragen over het boek, maar er ontstond een pijnlijk moment toen voorin de zaal een jonge vrouw opstond die vroeg waarom Van Dis tijdens De wereld draait door zo nadrukkelijk Ali B. zat te negeren. En dat terwijl hij zelf aangaf er moeite mee te hebben als zijn moeder hem negeerde. Van Dis was oprecht verbaasd en probeerde zich eruit te redden door aan te geven dat Ali B. en hij dikke vrienden waren en dat ze samen heel goed kunnen rappen. Maar dat was niet voldoende, want de vrouw bleef erbij dat hij Ali B. negeerde. Toen de vraag de derde keer werd herhaald greep de leiding van Donner in, maar Van Dis keek intussen alsof hij erg spijt had dat hij naar deze bijeenkomst was gekomen.

Gelukkig was het kort daarna tijd om te signeren. De boeken die ik bij mij had waren een beetje een rariteitenkabinet. Dat vond Van Dis ook, want bij het zoveelste boekje dat ik voor hem neerlegde, verzuchtte hij "alweer een feesteditie. U heeft ook werkelijk alles". Dat had ik eerder van hem gehoord en ook deze keer kon ik verzekeren dat ik nog niet alles had, maar wel bijna. Ik zoek immers nog de uitgave van Stichting de Roos van zijn hand. Maar de rest van mijn bezit heeft hij inmiddels gezien en voorzien van een handtekening.

Naast het gebonden exemplaar van zijn nieuwe roman had ik voor hem onder meer de lezing Ode aan het rijm van de Mercator Pers, de feesteditie van De Wandelaar, de genummerde uitgave van Indische Duinen en het luciferboekje Het laatste boeket. Die laatste was nog een uitdaging want door het formaat was er nauwelijks ruimte om een handtekening te zetten. Maar het lukte en als beloning kreeg ik er een bloemetje bijgetekend.

En zo ben ik weer helemaal bij met al mijn uitgaven van Van Dis. Hij verpersoonlijkt voor mij het plezier van de verzamelaar: een boeiende man om naar te luisteren, die toegankelijk en plezierig schrijft. Om de zoveel jaar een nieuwe roman maar tussendoor tal van uitstapjes naar publicaties in kleine oplagen, met bijzondere vormen of op een andere manier lastig te vinden en dus leuk om te verzamelen. En om de zoveel jaar een moment om hem te ontmoeten en even kort met hem te praten. Ik denk dat ik nog wel een tijdje bezig blijf met Van Dis. En ik weet zeker dat er nieuwe uitgaven aankomen, want hij vertrouwde het publiek toe dat hij net voor het verschijnen van zijn roman 90 bladzijden uit het manuscript had geschrapt, die hij nu toch maar als korte verhalen ging uitventen.... Laat de bibliofiele uitgaven maar komen!

247 - Shalev signeert in Amstelveen

Soms heeft het zin om namen van favoriete auteurs op social media in te voeren in het zoekscherm. Zoals Meir Shalev, die al heel lang een van mijn favoriete schrijvers is. Want daardoor ontdekte in onlangs dat hij maar liefst twee dagen in Nederland was ter gelegenheid van het verschijnen van zijn nieuwe boek. De vorige keer dat hij in Nederland was, ter gelegenheid van zijn toen verschenen boek, was in 2011. Helaas was ik toen niet in de gelegenheid om die bijeenkomsten bij te wonen.

En dus meldde ik mij in Amstelveen, bij Boekhandel Blankevoort. Een prachtige winkel, waar met pijn en moeite 49 stoelen waren neergezet. De eigenaar vertelde enthousiast over de avonden die hij organiseerde, waar toch elke keer weer tussen de 30 en 50 mensen op afkwamen. Ik was blij met zijn initiatief, want in mijn handen had ik een nogal zware tas met daarin al mijn boeken van Shalev die al heel lang wachtten op een handtekening van hun geestelijk vader.

Shalev werd geïnterviewd door zijn vaste vertaler Ruben Verhasselt. En Shalev bleek vervolgens de begaafde verhalenverteller die hij ook in zijn boeken is. Een vraag van Verhasselt leidde meestal tot een wijdlopig antwoord, waarin van alles en nog wat aan de orde kwam en waarin we ook de mens Shalev beter leerden kennen. Shalev was overigens erg complimenteus over Verhasselt. Hij liet weten dat zijn Nederlandse vertaler fouten in het oorpsronkelijke Hebreeuws van zijn boeken vond die Shalev zelf en zijn Israëlische uitgever niet hadden gevonden. Daarnaast bekende hij dat als hij een boek schreef en vastzat in het verhaal, hij Verhasselt belde met de vraag wat er in het volgende hoofdstuk ging gebeuren... Het belangrijkste was dat Verhasselt het ritme van het verhaal van Shalev kon vasthouden. Om dat te illustreren, werd een stukje gezamenlijk voorgelezen.

Een paar punten dan nog uit het gesprek: het blijkt dat de boeken van Shalev behalve in Israël vooral populair zijn in Rusland en Nederland. Zijn nieuwste boek Een geweer, een boek, een boom en een vrouw is kennelijk anders dan zijn andere boeken, extremer in het verhaal en ook hoe de mensen worden beschreven. Het verhaal gaat over een crime passionel in de jaren '30 van de vorige eeuw en een bloedwraak 70 jaar later. De verteller, Ruth, is bijbelonderwijzer. Dat waren de ouders van Shalev ook. In Israël zegt dat niets over iemands religie: in Israël zijn bijbelonderwijzer niet per se religieus, de Bijbel is immers onderdeel van de nationale cultuur en wordt om die reden onderwezen.

In het werk van Shalev is de Bijbel erg bepalend. Gevraagd door een bezoeker waarom dat is, antwoordde Shalev dat de Bijbel de basis van de cultuur is die bij hem hoort, als Jood. Maar daarnaast is de Bijbel ook bepalend voor de cultuur van de wereld. Wat wij kennen als het Oude Testament is ook de basis van het Christendom en van de Islam.

Een andere bezoeker vroeg of Shalev wel eens de controle over de hoofdpersonen in zijn boeken verloor, dat deze een eigen wil kregen. Maar dat gebeurt niet. Shalev haalde Henry Fielding aan, die had gezegd dat de boeken zijn koninkrijk zijn en dat hij de regels bepaalt. Personages in boeken zijn net acteurs: ze willen altijd een grotere rol. Shalev vertelde dat hij een keer een personage helemaal uit een boek had gehaald omdat die teveel aan zichzelf en zijn eigen belang dacht en niet het boek diende. En dat mag niet in het koninkrijk van Shalev.

Aan het einde van de avond konden de bezoekers hun nieuwe Shalev laten signeren. En daar kwam ik, met mijn 17 titels: alle romans van Shalev, zijn twee kinderboeken, de essaybundels, een voorpublicatie en een verhaal gepubliceerd in door de Vereniging ter Bevordering van Kennis van het Hebreeuws. Shalev trok wel een verbaasde wenkbrauw op, maar signeerde uiteindelijk alles voor mij.  Ik haalde vervolgens ook met deze actie het bericht dat Boekhandel Blankevoort op de eigen facebookpagina plaatste. En zo werd het een mooie avond, en telt mijn boekenverzameling intussen 284 gesigneerde werken.

246 - Tweede generatie boekentekort

Afgelopen week hoorde ik een vertrouwd geluid uit de mond van mijn dochter komen. En ook de intonatie was vertrouwd: lichte, maar aanzwellende paniek in het vooruitzicht van een desastreus moment. Ik heb dit vaak gedacht en ook vaak gezegd, en nu hoor ik het ook haar zeggen. 

Waar gaat het over? Natuurlijk om de uitspraak "ik heb geen boeken meer om te lezen!". Nu is dat technisch gesproken niet waar, want er liggen boeken genoeg in haar kamer. Maar het gaat er natuurlijk om dat er een eind dreigt te komen aan het stapeltje nog te lezen boeken. Er liggen geen verse boeken meer klaar. Straks is de laatste pagina omgeslagen, en wat dan? Hoe kan deze peilloze leesleegte overkomen worden?

Ik herinner (opa vertelt-modus aan) dat ik ook veel van dat soort momenten heb gehad. Een te kleine voorraad boeken is een doembeeld voor een bibliofiel. En dan gaat het natuurlijk om eigen boeken want een bibliotheek is (a) te ver weg en (b) niet open als je een boek nodig hebt en (c) stelt rare eisen, zoals dat boeken teruggebracht moeten worden. En digitale boeken kan ook niet want je moet (a) iets vast te houden hebben, (b) een boek dient geroken te worden en (c) er dient een knispering te horen te zijn bij het omslaan van de bladzij (en niet een raar geluid zoals 'woesj' op de iPad). Dat betekende dat ik al heel snel als arme student te vinden was in tweedehands boekwinkels waar veel boeken voor weinig te koop waren. En dan de sport om tussen het oud papier daadwerkelijke literatuur te vinden, zodat de geest weer verrijkt en gestimuleerd kan worden. Net zoals ik later, als forens, wel eens halverwege een treinreis uit de trein sprong om een boek te gaan kopen, als bleek dat mijn boek uit was, ik nog een reis te gaan had maar geen voorraad letters bij mij had. De gedachte aan geen boek bij de hand is immers onverdraaglijk.

Zo begon het: in die eerste fase ging het echt alleen om de inhoud en niet om hoe het boek eruitzag. Gevlekt, leesvouwen in de rug, ezelsoren: het maakte weinig uit want het ging erom dat de letters binnen bereik kwamen. Pas na verloop van tijd - toen het budget het toe ging laten - ging de kwaliteit er toe doen. Eerst de mooie boeken, toen hardcovers en vervolgens eerste drukken. Langzaam maar zeker werden boeken alleen nog maar gekocht als ze in de juiste uitvoering waren. En op zich was de verlanglijst lang genoeg: er was altijd wel een boek van dat lijstje in een mooie eerste druk beschikbaar bij De Slegte (†), bij Aioloz (†) of bij een ander antiquariaat (vaak ook helaas al †). Toen was de verslaving al lang een feit. En de rest is geschiedenis, zoals trouwe lezers van dit blog weten.

Mijn dochter zit op dit moment nog ruimschoots in fase 1, met een lichte neiging naar fase 2. Het gaat om de inhoud van de boeken. Het maakt niet uit of het een versleten Penguin pocket in de dertigste druk is: als het maar een kwaliteitsboek is. Maar in een enkel geval worden er al eisen gesteld aan de uitgave zelf. En daarom werd onlangs de Limited Edition box met gebonden boeken van John Green bezorgd, met daarin twee gesigneerde exemplaren. Evenals een box van de Millennium-trilogie. Hoe het uitzag met John Green? Nou, ongeveer zo denk ik... (zie filmpje. Er is geen enkele gelijkenis met de hoofdpersonen in het filmpje trouwens. Geen enkele).

Maar vooralsnog dient de boekenhonger gestild te worden. En deze seniorbibliofiel voelt dat natuurlijk haarfijn aan. Na het slaken van de wanhoopskreet toog ik daarom onmiddellijk naar de dichtsbijzijnde kringloopwinkel om in de afdeling Engelse boeken te grasduinen. Tien minuten later was ik € 8,50 lichter en 9 boeken rijker: Aldous Huxley, Alice Walker, John Irving en nog een paar in dat genre. Dit biedt in elk geval weer voor een paar dagen rust.

De jongedame zelf heeft ook niet stilgezeten en is op creatieve wijze op zoek naar nog meer boeken. En het leuke is: er worden dingen ontdekt die ik zelf niet wist. Zoals de Boekenzolder in Leiden. Een project waarbij een hele zolder volstaat met, tja, boeken dus. En deze boeken mogen gratis afgehaald worden. Uiteraard met een maximum (7 boeken per keer) en bovendien zijn ze gestempeld, zodat ze niet vervolgens alsnog verkocht worden maar herkenbaar zijn als Boekenzolder-boeken. Een soort bookcrossing, maar dan anders. In elk geval zijn er plannen gemaakt voor een snel bezoek aan de Boekenzolder, en uitaard moet senior mee. Want dat betekent dat er in elk geval 14 boeken worden veiliggesteld. Met de 9 boeken van de kringloopwinkel zijn dat er 23. Dat geeft toch al bijna tot de herfstvakantie rust.

Maar waarom, zo hoor ik u denken, put de jongedame niet uit de rijke bibliotheek van senior met 2500 titels? Is deze soms verboden terrein en wordt er onzorgvuldig met boeken omgegaan? Dat is uiteraard niet het geval. Maar de boeken in die bibliotheek zijn (a) van senior, en dus niet van junior en het gaat er volgens haar om eigen boeken te hebben en (b) verschilt de smaak van junior van die van senior (hedendaagse Engelse en Amerikaanse literatuur versus Nederlandse en niet-Engelse Europese literatuur en (c) dienen de boeken voor haar in het Engels te zijn en niet vertaald te zijn. Niet dat ik uitsluitend vertaalde boeken heb, maar kennelijk toch te veel.

Het is een mooie ontwikkeling om te zien. Het bibliofiele-gen blijkt toch erfelijk te zijn (hoewel ik dat al wist via mijn oom, het is een familiekwaal). Ik weet dus al waar het heen gaat: de versleten Penguins van de Boekenzolder zullen over tien jaar vervangen zijn door glanzende hardbacks van hedendaagse Engelse auteurs, gesigneerd uiteraard en junior zit dan net als senior nu fanatiek te bieden op diverse veilingen om dat laatste ontbrekende stukje in haar collectie te kunnen vinden. Ik sla het allemaal met veel genoegen gade.

245 - Blok, blok en blokken

Van Perkamentus kreeg ik een fraai cadeau ter gelegenheid van mijn tienjarig jubileum als blogger: het boek De handel en wandel van de boekenjood van Ewoud Sanders. Een prachtig boek, uitgegeven in eigen beheer door Sanders (en natuurlijk gesigneerd!) waarin de historie van de boekenjoden wordt geschetst: straatboekhandelaren in Nederland van 1750 tot 1950.

Sanders weet de straatboekhandelaren een gezicht te geven. Letterlijk, doordat hij een aantal bekende boekenjoden expliciet beschrijft en hun handel analyseert. Maar ook figuurlijk, door aan de hand van details en anekdotes deze verdwenen beroepsgroep in de herinnering terug te roepen.

Het wordt duidelijk dat voor veel boekenkopers de boekenjoden onontbeerlijk waren. Net als in de betere antiquariaten waren er die veel verstand van de markt hadden en voor vaste klanten in staat waren bijzondere boeken te vinden, of aan te bevelen waarvan zij dachten dat het in de bibliotheek van de klant paste. Dit gold in het bijzonder voor de dynastie van de familie Blok: drie generaties boekenjoden die in Den Haag en Amsterdam werkzaam waren. Bijzonder was dat de kramen van Blok op het Binnenhof stonden, en op die manier bestonden hun klanten onder meer uit staatslieden, parlementariërs en hoge ambtenaren. Maar ook van Vincent van Gogh is gedocumenteerd dat hij op die manier zijn boeken kocht. Sanders laat zien hoezeer zij werden gewaardeerd om hun specialisme, maar ook hoe hard de concurrentie met andere handelaren was. En er zijn natuurlijk de anekdotes over goede en slechte deals. Net als ik deed met het boek van Everitt zocht ik wat de beschreven boeken tegenwoordig zouden moeten kosten. Een voorbeeld: rond de eeuwwisseling verkocht Jozef Blok een exemplaar van Adriaen van der Doncks Beschryvinge van Nieuw-Nederlant uit 1655 voor tien gulden aan Nijhoff. Toen Nijhoff prompt betaalde voelde Blok zich bekocht: het was voor het eerst dat Nijhoff niet afgedongen had. Hetzelfde boek werd in 2005 voor $60.000 verkocht bij Christie's.

Al met al een tijdsbeeld dat weemoed oproept: wat jammer dat die tijd voorbij is en dat er geen kans meer is om bij de boekenjood te snuffelen en mooie vondsten te doen. Simon, David, Jozef en David Blok junior hebben hun stempel op het vak gedrukt en gelukkig is dat nu geboekstaafd (lees nog wat recensies hier en hier)

Toevalligerwijs las ik op hetzelfde moment een ander boek over een boekhandelaar die Blok heette: Blok, de boekhandelaar van mijn vader door Jan Brokken. Deze Blok was geen boekenjood en ook niet verwant aan die Blok-dynastie. Huib Blok was een oer-Rotterdamer van gereformeerde huize die vanaf de grond een gerenommeerde boekhandel opbouwde. Het boek van Brokken is verschenen als gelegenheidsuitgave bij het jubileum van de Koninklijke Boekverkopersbond in 2012. Ondanks dat ik geen boekhandelaar ben, heb ik gelukkig wel een exemplaar met de aanbeidingsbrief bijgevoegd: "Jan Brokken schreef met Blok het levensverhaal van een vader, een boekverkoper, een Rotterdammer en een man die met beide benen in de twintigste eeuw stond".

Net als het boek van Sanders is ook het boek van Brokken een meeslepend verhaal geworden over de historie van het boekverkopersvak. Een tijdsbeeld, een inkijkje in het klimaat en de cultuur van die tijd. En behalve de naam en het feit dat het om boeken gaat, lijken er maar weinig overeenkomsten tussen de boekenjoden en Huib Blok te zijn. Maar toch zijn er raakvlakken: Huib Blok was in de Tweede Wereldoorlog één van de leiders van het verzet in het Westen, hij werd gearresteerd en overleefde Dachau. In Dachau tekende hij de pui van zijn winkel, zoals hij het later zou bouwen. Die tekening uit Dachau siert het omslag van het boek.

De aanleiding voor Brokken om het boek te schrijven was dat Huib Blok bevriend was met zijn vader en wekelijks boeken kwam afleveren. Brokken kwam dus vaak in de winkel van Blok en kende hem persoonlijk. Hij sprak ook met oud-medewerkers van Blok en dat levert naast een schets van de boekhandel an sich, een persoonlijk portret op van een wat dominante, maar deskundige en betrokken boekhandelaar die zich steeds wist aan te passen aan de ontwikkelingen van de tijd.

Maar de tijd is genadeloos. De tijd voor boekhandels is slechter (Blok verkocht zijn winkel in 1980) en boekenjoden zijn er niet meer. Daarom is het mooi dat dergelijke boeken verschijnen om deze historie voor het vergeten te behoeden en een klein monument op te richten voor de betrokkenen. Voor de boekenliefhebber een feest om te lezen: het gaat immers om degenen die ons voorzien van onze dagelijkse behoefte aan bedrukt papier. Ik ben na het lezen van het boek van Brokken in mijn bibliotheek gaan kijken of ik tenminste één boek had dat ooit bij boekhandel Blok was gekocht, maar helaas ontbreekt dit. Na het lezen van dit boek vind ik eigenlijk dat ik als eerbetoon aan Blok tenminste één voormalig boek uit zijn winkel moet hebben. Gelet op zijn omzet in al die jaren zou dat toch niet al te moeilijk moeten zijn...

Nog één laatste associatie tot slot. Door al die historie over handelaren met de naam Blok moest ik denken aan het boek van Bordewijk: Blokken. Behalve de titel is er geen overeenkomst, want het gaat niet over boeken of boekhandelaren. Maar het is een boek dat zowel Huib Blok als David Blok meerdere keren in de winkel of de kar moeten hebben gehad. Zouden ze bij het lezen van de titel hebben geglimlacht en even aan zichzelf hebben gedacht?

244 - Avonturen van een schatzoeker, een eeuw later

De afgelopen dagen heb ik intens genoten van het boek van Charles Everitt, The adventures of a treasure-hunter. A rare bookman in search of American History. Voor wie het even niet bij de hand heeft, het boek is hier integraal online te lezen.

Dit boek is een weergave van wat ik allemaal in mijn blog had willen schrijven, dit zijn de avonturen waar ik van smul en waarvan ik hoop dat ik ze mag meemaken. Ook al speelt het boek zich af in de jaren 1898-1950, het soort van gebeurtenissen die Everitt beschrijft doet zich volgens mij nog elke dag voor. Ik doe in elk geval mijn best om dit blog er het bewijs van te laten zijn.

Everitt leefde in de tijd dat catalogi per post werden opgestuurd en vervolgens werden de bestellingen per post gedaan. Dan konden er zomaar weken voorbijgaan tussen het uitbrengen van de catalogus en de bestelling. Nu krijg ik catalogi in mijn mailbox en het is mij meer dan eens gebeurd dat ik een mail binnenkreeg, opende, snel zocht naar een aantal auteurs die ik verzamel en als ik dan vrijwel per kerende mail mijn bestelling had gedaan te horen kreeg: "u bent helaas te laat, het boek is al verkocht". De tijd die nodig is om achter het net te vissen is teruggebracht van weken naar seconden, maar het resultaat is nog steeds hetzelfde.

Een mooi voorbeeld van veranderende tijden is zijn verhaal over Bruce Cotten, een verzamelaar van materiaal over North Carolina. Everitt beschrijft enthousiast zijn in eigen beheer uitgegeven boekje Housed on the third floor waarin Cotten over zijn verzameling praat. Dit soort egodocumenten zijn er veel, denk bijvoorbeeld aan het boekje van Robert Gaarlandt waarin hij over zijn Bordewijkverzameling praat of de boekjes van Arthur van Schendel en Walter Benjamin waarin ze beschrijven wat ze tegenkomen als ze hun bibliotheek uitpakken. Everitt sluit zijn betoog over dit boekje af met de opmerking "Just in case I have whetted your appetite for a copy of Housed on the third floor, let me say that you won't find one; this is on its way to becoming rarer than any North Carolina item it lists". Maar we zijn 65 jaar verder en er is internet. Eén muisklik van mij verwijderd op Abebooks.com vind ik maar liefst 8 exemplaren aangeboden. De prijs begint vanaf €160, een gesigneerd exemplaar is te koop voor €260.

Ik heb tijdens het lezen van het boek voortdurend geschakeld tussen de tekst en mijn zoekmachines. En natuurlijk, het handelaarsleven van Everitt zou in deze tijd totaal anders zijn geweest. Hij schrijft twee pagina's over hoe moeilijk het is een origineel exemplaar van Washington Irving's boek The Rocky Mountains te vinden (vandaag zijn er twee exemplaren beschikbaar, inclusief uitvouwbare kaarten: €700 en €1100). Een fantastisch verhaal over George W. Kendall's Narrative or the Texan-Santa Fe Expedition waarvan hij ontdekt dat de 7e editie unieke extra informatie bezat die hij vervolgens overal opkoopt. Everitt: "We must have done a thorough job, because I haven't seen a seventh edition of Kendall in the last five years". Internet: vandaag wordt een 7e editie aangeboden voor €900 met de opmerking: "The seventh edition may be more sought after than the first edition as each volume has an additional chapter and the first volume includes an appendix". Kennelijk aangeboden door iemand die Everitt heeft gelezen. Even verderop: een mooi verhaal over Debrett's The book of common prayer uit 1789 dat voor een verzamelaar het laatste boek uit een serie was en vermoedelijk door hem gestolen werd, en later (met kerst) weer terugbezorgd. Het is vandaag te koop voor €4500. Vervolgens hoe hij van een bookscout aan wie hij overduidelijk een hekel heeft A gazetteer of the States of Illinois and Missouri kocht voor $20 en doorverkocht voor $450 (in 2012 werd in Parijs een exemplaar geveild voor €900). En zo gaat het maar door. De romantiek van het speuren vervangen door het surfen aan de keukentafel. Het zou een leuke maar dure verzameling zijn: alle in het boek van Everitt genoemde boeken bij elkaar zoeken.

In het boek doet Everitt geregeld een oproep om je ogen open te houden in 'junkstores' en afgelegen boekwinkels. Want daar bevinden zich de mooiste schatten. Het boek staat dan ook vol met verhalen over boeken die hij voor een dollar kocht en soms dezelfde dag zonder met zijn ogen te knipperen doorverkocht voor €750. En het wordt natuurlijk alleen maar erger als er wat jaren overheen gaan: een boekje van Joel Palmer, Journal of travels over the Rocky Mountains. De paperback uit 1847 kocht Everitt voor 25 cent en is nu €5500 waard. Met zichtbaar plezier beschrijft hij gevallen waarin ontwetende handelaren hun eigen boeken terugkopen. Zoals een eerste druk van Moby Dick, die kocht hij voor 50 cent in de aanbiedingenbak en verkocht hij een paar dagen aan later aan dezelfde winkel terug voor $300 (hetzelfde boek is nu te koop voor prijzen tussen de €21.000 en €45.000).

Uit het eerdergenoemde boekje van Cotten haalt Everitt trouwens wel een mooie passage aan, namelijk waarom iemand boeken verzamelt:

Book collecting, whether an acquired taste of an acquired nuisance, is in either case acquired. It develops by degrees and passes through numerous forms and phases, rather curious to look upon. At first you only want certain sorts and kinds of books and reject unnumerable volumes that in after years you are violently seeking. You only by degrees overcome your own prejudice and dislikes and gradually find yourself including and exploring in ever larger fields. Then there is always, and for a long time, a struggle, when you realize that the disease has really gripped you; and numerous determinations are made to stop this thing entirely and not permit yourself to be classed with those mildly deranged people who collect things. There are collectors of buttons, tobacco tags, boxes, inkstands, clocks, corks, pins, paperweights, dog collars, and almost everything on the face of the earth (...). Notwithstanding, I have persevered and have insisted that book collecting is superior to all other forms of the disease, though I was shocked and had some misgivings one day upon being introduced tot a man in New York who collected only books written by one-eyed man.

Prachtige beschrijving! Vooral de observatie over "reject unnumerable volumes that in after years you are violently seeking" is heel herkenbaar. En er zijn meer mooie quotes, over antiquars bijvoorbeeld en over de waarde van een boek met herinneringen zoals Everitt dit keer zelf heeft geschreven (p. 125).

Every dealer who does not die broke (say one in five hundred) makes occasional big killings. Like me in these pages, he remembers and tells about the jackpots. Averaged out over a business lifetime, the killings melt down to a living wage, sweetened by the adventure of the chase. (...) Fundamentally a bookseller or any dealer in antiquities has no capital, no equipment, nothing but his knowledge.

Ik kan er in elk geval geen genoeg van krijgen. Of het nu het boek van Everitt is, of van Nicholas Basbanes, Lawrence Goldstone of John Baxter: zelfs al ken ik bijna geen van de in hun boeken genoemde titels en staat hun verzamelgebied ver van het mijn af, hun passies, hun blijdschap en hun verdriet zijn hetzelfde als die van mij. Allemaal herkenning dus en daarom zo prachtig om te lezen. Lees dit boek, en begrijp wat er omgaat in het denken van de boekenliefhebber.

243 - Tien jaar bloggen

Vandaag is het exact tien jaar geleden dat ik startte met het bijhouden van boekenweblog. Een decennium lang bloggen... Tijd voor een melancholische terugblik. En ik ben niet de enige, ik zie opvallend veel bloggers die dit jaar hun blogdecennium vieren: deze, deze, deze, deze en deze om er willekeurig vijf te noemen. Het lijkt allemaal heel lang, maar het bloggen zelf bestaat intussen twintig jaar, dus het eerste decennium hebben we met z'n allen gemist.

Natuurlijk is 10 jaar een periode van getallen: 243 berichten (ja, ik doe het rustig aan. Ik moet namelijk ook nog boeken kopen en lezen), 140.000 bezoekers en 303 reacties op mijn berichten. Maar wie is die lezer dan: U bent 40,7 jaar oud in elk geval, veel meer informatie verschaft het web niet.

Deze 10 jaar is ook de periode waarin ik (volgens LibraryThing) 990 boeken kocht waarvan ik vele via dit blog aan de lezers heb voorgesteld. Het eerste boek van die 990 dat ik kocht was - hoe toepasselijk - Brieven zonder grieven van Adriaan van Dis. Ik kocht het op de dag dat ik mijn eerste blogbericht schreef, op 15 juli 2004. In de jaren daarna heb ik de lezer op de hoogte gehouden van mijn speurtocht naar uitgaven van Adriaan van Dis, die ik inmiddels complet in mijn kast heb staan. En ik heb daarnaast veel geschreven over Nescio (18x), Bordewijk (14x), Boudewijn Büch (10x) en de helaas overleden Hugo Brandt Corstius (7x). Van al deze auteurs zocht ik specifieke titels, en ik heb in die 10 jaar veel gejuicht, als ik zeldzame titels op de kop tikte, veilingen won en met de felbegeerde boeken in mijn hand stond.

En dat is natuurlijk het fijne van een blog. Ik kan hier verhalen vertellen over boeken: waar ik ze koop, hoe ik ze vind, waarom ik er zo blij mee bent en wat ze bijzonder maakt, maar ook over boeken die ik niet koop, misloop, kwijtraak of over het hoofd zie, in de wetenschap dat er eindelijk mensen zijn die dat ook interessant vinden. Want dergelijke mensen zijn er niet veel in mijn directe omgeving. En met wie moet ik dan mijn boekenavonturen delen? Dat doe ik met mijn lezers, onder wie veel boekenbloggers zijn met wie ik een warme passie deel en van wie ik ook met veel plezier hun schrijfselen lees Boekengek (helaas al een jaar stil), Perkamentus, Nick ter Wal, Danny Habets en vele anderen. Het zijn volhouders, want het valt toch niet mee om te blijven schrijven, ook al gaat het over de mooiste passie die er is. Veel blogs doven daarom langzaam uit.

Dus ik ben mijn 140.000 lezers dankbaar. Dankbaar dat ze uithouden met verhalen over bibliofiele uitgaven in kleine oplages, zoektochten naar incunabels, mooie vondsten voor een euro op boekenmarkten, bezoekjes aan antiquariaten in London, New York, Berlijn en Parijs, verhalen over signeersessies en veilinghuizen en bovenal met verhalen over boeken die veilig opgeborgen staan in mijn eigen bibliotheek op de zolderverdieping van mijn huis, veilig afgeschermd tegen zonlicht en vingers van mensen die niet weten hoe ze met boeken moeten omgaan. Ik ben dankbaar voor mijn slechtsgelezen bericht en natuurlijk voor mijn bestgelezen bericht en voor het bericht met de meeste reacties.

Heeft het me allemaal nog wat opgeleverd? In elk geval lezers, leuke reacties, maar ook gratis boeken, uitnodigingen voor bijeenkomsten en contacten in de boekenwereld. Zonder dit blog zou mijn boekenverzameling niet zijn geweest wat het nu was. Het was een goede impuls om daar er op 15 juli 2004 (een bewolkte dag, waarop het ongeveer 18 graden was, en tevens de geboortedag van Walter Benjamin die een klassieker over bibliotheken schreef) mee te starten.