25 september, 2014

246 - Tweede generatie boekentekort

Afgelopen week hoorde ik een vertrouwd geluid uit de mond van mijn dochter komen. En ook de intonatie was vertrouwd: lichte, maar aanzwellende paniek in het vooruitzicht van een desastreus moment. Ik heb dit vaak gedacht en ook vaak gezegd, en nu hoor ik het ook haar zeggen. 

Waar gaat het over? Natuurlijk om de uitspraak "ik heb geen boeken meer om te lezen!". Nu is dat technisch gesproken niet waar, want er liggen boeken genoeg in haar kamer. Maar het gaat er natuurlijk om dat er een eind dreigt te komen aan het stapeltje nog te lezen boeken. Er liggen geen verse boeken meer klaar. Straks is de laatste pagina omgeslagen, en wat dan? Hoe kan deze peilloze leesleegte overkomen worden?


Ik herinner (opa vertelt-modus aan) dat ik ook veel van dat soort momenten heb gehad. Een te kleine voorraad boeken is een doembeeld voor een bibliofiel. En dan gaat het natuurlijk om eigen boeken want een bibliotheek is (a) te ver weg en (b) niet open als je een boek nodig hebt en (c) stelt rare eisen, zoals dat boeken teruggebracht moeten worden. En digitale boeken kan ook niet want je moet (a) iets vast te houden hebben, (b) een boek dient geroken te worden en (c) er dient een knispering te horen te zijn bij het omslaan van de bladzij (en niet een raar geluid zoals 'woesj' op de iPad). Dat betekende dat ik al heel snel als arme student te vinden was in tweedehands boekwinkels waar veel boeken voor weinig te koop waren. En dan de sport om tussen het oud papier daadwerkelijke literatuur te vinden, zodat de geest weer verrijkt en gestimuleerd kan worden. Net zoals ik later, als forens, wel eens halverwege een treinreis uit de trein sprong om een boek te gaan kopen, als bleek dat mijn boek uit was, ik nog een reis te gaan had maar geen voorraad letters bij mij had. De gedachte aan geen boek bij de hand is immers onverdraaglijk.

Zo begon het: in die eerste fase ging het echt alleen om de inhoud en niet om hoe het boek eruitzag. Gevlekt, leesvouwen in de rug, ezelsoren: het maakte weinig uit want het ging erom dat de letters binnen bereik kwamen. Pas na verloop van tijd - toen het budget het toe ging laten - ging de kwaliteit er toe doen. Eerst de mooie boeken, toen hardcovers en vervolgens eerste drukken. Langzaam maar zeker werden boeken alleen nog maar gekocht als ze in de juiste uitvoering waren. En op zich was de verlanglijst lang genoeg: er was altijd wel een boek van dat lijstje in een mooie eerste druk beschikbaar bij De Slegte (†), bij Aioloz (†) of bij een ander antiquariaat (vaak ook helaas al †). Toen was de verslaving al lang een feit. En de rest is geschiedenis, zoals trouwe lezers van dit blog weten.

Mijn dochter zit op dit moment nog ruimschoots in fase 1, met een lichte neiging naar fase 2. Het gaat om de inhoud van de boeken. Het maakt niet uit of het een versleten Penguin pocket in de dertigste druk is: als het maar een kwaliteitsboek is. Maar in een enkel geval worden er al eisen gesteld aan de uitgave zelf. En daarom werd onlangs de Limited Edition box met gebonden boeken van John Green bezorgd, met daarin twee gesigneerde exemplaren. Evenals een box van de Millennium-trilogie. Hoe het uitzag met John Green? Nou, ongeveer zo denk ik... (zie filmpje. Er is geen enkele gelijkenis met de hoofdpersonen in het filmpje trouwens. Geen enkele).

Maar vooralsnog dient de boekenhonger gestild te worden. En deze seniorbibliofiel voelt dat natuurlijk haarfijn aan. Na het slaken van de wanhoopskreet toog ik daarom onmiddellijk naar de dichtsbijzijnde kringloopwinkel om in de afdeling Engelse boeken te grasduinen. Tien minuten later was ik € 8,50 lichter en 9 boeken rijker: Aldous Huxley, Alice Walker, John Irving en nog een paar in dat genre. Dit biedt in elk geval weer voor een paar dagen rust.

De jongedame zelf heeft ook niet stilgezeten en is op creatieve wijze op zoek naar nog meer boeken. En het leuke is: er worden dingen ontdekt die ik zelf niet wist. Zoals de Boekenzolder in Leiden. Een project waarbij een hele zolder volstaat met, tja, boeken dus. En deze boeken mogen gratis afgehaald worden. Uiteraard met een maximum (7 boeken per keer) en bovendien zijn ze gestempeld, zodat ze niet vervolgens alsnog verkocht worden maar herkenbaar zijn als Boekenzolder-boeken. Een soort bookcrossing, maar dan anders. In elk geval zijn er plannen gemaakt voor een snel bezoek aan de Boekenzolder, en uitaard moet senior mee. Want dat betekent dat er in elk geval 14 boeken worden veiliggesteld. Met de 9 boeken van de kringloopwinkel zijn dat er 23. Dat geeft toch al bijna tot de herfstvakantie rust.

Maar waarom, zo hoor ik u denken, put de jongedame niet uit de rijke bibliotheek van senior met 2500 titels? Is deze soms verboden terrein en wordt er onzorgvuldig met boeken omgegaan? Dat is uiteraard niet het geval. Maar de boeken in die bibliotheek zijn (a) van senior, en dus niet van junior en het gaat er volgens haar om eigen boeken te hebben en (b) verschilt de smaak van junior van die van senior (hedendaagse Engelse en Amerikaanse literatuur versus Nederlandse en niet-Engelse Europese literatuur en (c) dienen de boeken voor haar in het Engels te zijn en niet vertaald te zijn. Niet dat ik uitsluitend vertaalde boeken heb, maar kennelijk toch te veel.

Het is een mooie ontwikkeling om te zien. Het bibliofiele-gen blijkt toch erfelijk te zijn (hoewel ik dat al wist via mijn oom, het is een familiekwaal). Ik weet dus al waar het heen gaat: de versleten Penguins van de Boekenzolder zullen over tien jaar vervangen zijn door glanzende hardbacks van hedendaagse Engelse auteurs, gesigneerd uiteraard en junior zit dan net als senior nu fanatiek te bieden op diverse veilingen om dat laatste ontbrekende stukje in haar collectie te kunnen vinden. Ik sla het allemaal met veel genoegen gade.

05 september, 2014

245 - Blok, blok en blokken

Van Perkamentus kreeg ik een fraai cadeau ter gelegenheid van mijn tienjarig jubileum als blogger: het boek De handel en wandel van de boekenjood van Ewoud Sanders. Een prachtig boek, uitgegeven in eigen beheer door Sanders (en natuurlijk gesigneerd!) waarin de historie van de boekenjoden wordt geschetst: straatboekhandelaren in Nederland van 1750 tot 1950.

Sanders weet de straatboekhandelaren een gezicht te geven. Letterlijk, doordat hij een aantal bekende boekenjoden expliciet beschrijft en hun handel analyseert. Maar ook figuurlijk, door aan de hand van details en anekdotes deze verdwenen beroepsgroep in de herinnering terug te roepen.

Het wordt duidelijk dat voor veel boekenkopers de boekenjoden onontbeerlijk waren. Net als in de betere antiquariaten waren er die veel verstand van de markt hadden en voor vaste klanten in staat waren bijzondere boeken te vinden, of aan te bevelen waarvan zij dachten dat het in de bibliotheek van de klant paste. Dit gold in het bijzonder voor de dynastie van de familie Blok: drie generaties boekenjoden die in Den Haag en Amsterdam werkzaam waren. Bijzonder was dat de kramen van Blok op het Binnenhof stonden, en op die manier bestonden hun klanten onder meer uit staatslieden, parlementariërs en hoge ambtenaren. Maar ook van Vincent van Gogh is gedocumenteerd dat hij op die manier zijn boeken kocht. Sanders laat zien hoezeer zij werden gewaardeerd om hun specialisme, maar ook hoe hard de concurrentie met andere handelaren was. En er zijn natuurlijk de anekdotes over goede en slechte deals. Net als ik deed met het boek van Everitt zocht ik wat de beschreven boeken tegenwoordig zouden moeten kosten. Een voorbeeld: rond de eeuwwisseling verkocht Jozef Blok een exemplaar van Adriaen van der Doncks Beschryvinge van Nieuw-Nederlant uit 1655 voor tien gulden aan Nijhoff. Toen Nijhoff prompt betaalde voelde Blok zich bekocht: het was voor het eerst dat Nijhoff niet afgedongen had. Hetzelfde boek werd in 2005 voor $60.000 verkocht bij Christie's.

Al met al een tijdsbeeld dat weemoed oproept: wat jammer dat die tijd voorbij is en dat er geen kans meer is om bij de boekenjood te snuffelen en mooie vondsten te doen. Simon, David, Jozef en David Blok junior hebben hun stempel op het vak gedrukt en gelukkig is dat nu geboekstaafd (lees nog wat recensies hier en hier)

Toevalligerwijs las ik op hetzelfde moment een ander boek over een boekhandelaar die Blok heette: Blok, de boekhandelaar van mijn vader door Jan Brokken. Deze Blok was geen boekenjood en ook niet verwant aan die Blok-dynastie. Huib Blok was een oer-Rotterdamer van gereformeerde huize die vanaf de grond een gerenommeerde boekhandel opbouwde. Het boek van Brokken is verschenen als gelegenheidsuitgave bij het jubileum van de Koninklijke Boekverkopersbond in 2012. Ondanks dat ik geen boekhandelaar ben, heb ik gelukkig wel een exemplaar met de aanbeidingsbrief bijgevoegd: "Jan Brokken schreef met Blok het levensverhaal van een vader, een boekverkoper, een Rotterdammer en een man die met beide benen in de twintigste eeuw stond".

Net als het boek van Sanders is ook het boek van Brokken een meeslepend verhaal geworden over de historie van het boekverkopersvak. Een tijdsbeeld, een inkijkje in het klimaat en de cultuur van die tijd. En behalve de naam en het feit dat het om boeken gaat, lijken er maar weinig overeenkomsten tussen de boekenjoden en Huib Blok te zijn. Maar toch zijn er raakvlakken: Huib Blok was in de Tweede Wereldoorlog één van de leiders van het verzet in het Westen, hij werd gearresteerd en overleefde Dachau. In Dachau tekende hij de pui van zijn winkel, zoals hij het later zou bouwen. Die tekening uit Dachau siert het omslag van het boek.

De aanleiding voor Brokken om het boek te schrijven was dat Huib Blok bevriend was met zijn vader en wekelijks boeken kwam afleveren. Brokken kwam dus vaak in de winkel van Blok en kende hem persoonlijk. Hij sprak ook met oud-medewerkers van Blok en dat levert naast een schets van de boekhandel an sich, een persoonlijk portret op van een wat dominante, maar deskundige en betrokken boekhandelaar die zich steeds wist aan te passen aan de ontwikkelingen van de tijd.

Maar de tijd is genadeloos. De tijd voor boekhandels is slechter (Blok verkocht zijn winkel in 1980) en boekenjoden zijn er niet meer. Daarom is het mooi dat dergelijke boeken verschijnen om deze historie voor het vergeten te behoeden en een klein monument op te richten voor de betrokkenen. Voor de boekenliefhebber een feest om te lezen: het gaat immers om degenen die ons voorzien van onze dagelijkse behoefte aan bedrukt papier. Ik ben na het lezen van het boek van Brokken in mijn bibliotheek gaan kijken of ik tenminste één boek had dat ooit bij boekhandel Blok was gekocht, maar helaas ontbreekt dit. Na het lezen van dit boek vind ik eigenlijk dat ik als eerbetoon aan Blok tenminste één voormalig boek uit zijn winkel moet hebben. Gelet op zijn omzet in al die jaren zou dat toch niet al te moeilijk moeten zijn...

Nog één laatste associatie tot slot. Door al die historie over handelaren met de naam Blok moest ik denken aan het boek van Bordewijk: Blokken. Behalve de titel is er geen overeenkomst, want het gaat niet over boeken of boekhandelaren. Maar het is een boek dat zowel Huib Blok als David Blok meerdere keren in de winkel of de kar moeten hebben gehad. Zouden ze bij het lezen van de titel hebben geglimlacht en even aan zichzelf hebben gedacht?