25 november, 2004

27 - De verzamelaar in het museum - 2 -

Het Joods historisch museum is zo vriendelijk geweest om op mijn verzoek een afbeelding van het schilderij "De Verzamelaar" op de website te plaatsen. Vorige week schreef ik nog dat ik het niet kon vinden, maar zojuist meldde Lonnie Stegink via een vriendelijk mailtje dat het schilderij te bekijken is. 

Mevrouw Stegink, hartelijk dank! Ik vind het schilderij prachtig. Met die blik kijk ik ook naar sommige van mijn boeken... 

24 november, 2004

26 - Rare talen in Zwolle

Wanneer je op doorreis bent in een of andere stad, verzuim dan nooit het plaatselijke antiquariaat te bezoeken. Het kan de enige keer zijn dat je er komt, en wie weet wat je voor schatten mist als je niet toch even kijkt. Wat ik altijd doe is in het adressenboek Boek & Boek kijken welke antiquariaten zich specialiseren op mijn gebied, en daar een bezoek afleggen. Wat hoe dan ook verplicht is, is een bezoek brengen aan De Slegte als die er is. Ik weet het, het is een massawinkel met veel ramsj die niemand wil hebben, maar voor wie even verder zoekt en de ramsj passeert liggen er de mooiste boeken te wachten in de afdeling antiquarische boeken. 

Want daarvan heeft De Slegte vooral veel. Niet altijd van hoge kwaliteit, maar gewoon lekker veel. Wat ook weer een nadeel is, want dat verlengt het zoeken. Wat mij opvalt is dat hun rubricering niet duidelijk is. Er zijn kasten met literatuur, maar ook kasten met 'geschenkboekjes', waar ook veel literatuur bij zit, kasten met 'letterkunde' (wat niet altijd letterkunde is) en sommige schrijvers vind je terug bij taalkunde, bij andere talen of gewoon ergens in een vergeten doos in de hoek. Voor De Slegte moet je de tijd nemen om het systeem te doorgronden, hoewel er niet veel systeem is. Het komt bij mij een beetje over als de achtergrondafbeelding van hun vroegere website: hoge stapels, lange planken, waarin veel kwijtraakt en met een begin van orde, maar ook niet meer dan dat. Wie die website nog eens wil zien, stap in de teletijdmachine van internet. Het beste is: gewoon volhouden en alle kasten die min of meer relevant lijken doorlopen, anders blijf je het gevoel houden dat er wel iets voor je stond, maar dat je op die ene plank net niet gekeken hebt. Gelukkig heeft elk filiaal ook een afgesloten kast met eerste en bijzondere drukken, waarin langgekoesterte wensen en onbereikbare doelen opgestapeld staan. Voor mij een mooie afsluiting van een middagje De Slegte. 

Hoe dan ook, ik was in Zwolle en daar is De Slegte ook. Ik had één missie en dat was: naar buiten komen met een boek dat op mijn verlanglijst staat, en het liefst 'voor weinig'. En de missie slaagde, hoewel het niet meeviel. Nadat ik een forse tijd in De Slegte had rondgebracht en bij al mijn favoriete en minder favoriete schrijvers en onderwerpen had gezocht belandde ik - nog steeds met lege handen - uiteindelijk voor een kast waar mijn oog opeens viel op de uitgave 'Rare talen en vreemde talen' uit 1993. Dit boek hoort thuis in mijn verzameling Hugo Brandt Corstius. Ik kende het bestaan, maar had het nog nooit gezien (dat is lastig, want dan weet je niet precies waar je op moet letten als je ogen langs de boekenkasten dwalen... sommige titels herken je namelijk in één oogopslag). Het boek ontleent zijn titel aan de eerste NRC Handelsblad taaldag die op 28 november 1992 werd gehouden in de Oudemanhuispoort in Amsterdam. Aangekondigd wordt in de inleiding dat dit de eerste was in een jaarlijkse taaldag, en ik stuit al googlend inderdaad op de taaldagen van 1994 (Taal en Muziek), 2000 en 1996 (DigiTaal) Volgens dit lijstje was de taaldag van 1992 echter niet de eerste, maar de tweede. Maar wat boeit het. Ik kan weer een streep zetten door een nummer op mijn HBC-verlanglijst. Met dank aan Zwolle en De Slegte, en met dank aan mijn eigen doorzettingsvermogen.

18 november, 2004

25 - To have and to hold

Als forens wordt ik dagelijks omringd door een grote massa medereizigers. Vaak zijn deze reizigers aan het lezen en ik wil altijd weten welk boek zij lezen. Is het een goedkope roman, of literatuur? Hoe behandelen ze het boek (vermoorden ze het door de rug te breken, of niet)? En hoe nemen ze het mee: het meedragen van een boek voor onderweg levert de nodige risico's op, want het kan vies worden, beschadigen, verloren worden, etc. Soms is dat verliezen de bedoeling, zie de site van bookcrossing, maar meestal niet. Hoe dan ook, vandaag zat ik naast iemand die het boek 'To have and to hold' van Philipp Blom aan het lezen was. Ondertitel: 'An Intimate History of Collectors and Collecting'. 

Dat trok natuurlijk meteen mijn aandacht. Niet alleen omdat ik het boek niet kende, maar omdat ik kennelijk naast een verzamelaar zat. Hij had zijn muziek irritant hard staan, maar dat heb ik hem vergeven omdat hij een lotgenoot is. Misschien surft hij hier nog wel eens voorbij.  Het boek van Blom beschrijft een aantal uiteenlopende verzamelaars en verzamelingen. Toch wordt het niet als een heel goed boek gezien. Bij een review site krijgt het de score B: 'diverting, but often fascinating details don't add up to a convincing whole'. Ook recensies in kranten zijn niet altijd lovend, maar wel vermakelijk. Jonathan Yardley schrijft in The Washington Post
'The impulse to collect is one of the odder disorders with which humans can be afflicted. Philipp Blom correctly argues, in this interesting and provocative book, that traditionally collecting has been a luxury enjoyed by the rich and privileged (...) Today, though the rich and self-indulgent still find ways to enhance their reputations and egos by collecting, the old obsession has become democratized, at least after a fashion. Mass production has "allowed a broad range of people to indulge their fancy by filling the world with a multitude of cheap things," commonly known as "collectibles," many of them scarcely better than kitsch.' 
Dat geldt dan misschien voor verrassingseieren en McDonalds Happy Meal cadeautjes, maar wat mij betreft toch niet voor boeken. 


Geoff Nicholson concludeert in The Independent
'Two kinds of books are published on the subject. The first is celebratory and fun, showing pictures of smiling nerds (mostly, though not exclusively, male), surrounded by roomfuls of lawnmowers or model trains. The second aims to be scholarly and scientific, examining the historical and psychological underpinnings of collecting, often pushing an analogy about sexual pursuit. (...) Blom is not content to tell stories. He's keen to draw some grand conclusions, and these are sound but not startling. Unable to exert control in the world at large, collectors become autocratic rulers of their own small universe, but then the collection begins to control the collector. He further asserts that collections are simultaneously a hedge against mortality and a sure reminder of it. He will get no argument on this from me, or anyone else.' 
Geoff Nicholson is trouwens zelf ook actief als auteur op het gebied van obsessies, waaronder verzamelen. Zie zijn boek 'Hunters en Gatherers' bijvoorbeeld.  In mijn vorige post vond ik het nog wel een aardig idee als een verzamelaar werd geportretteerd tussen zijn verzameling, maar liever niet als een 'smiling male nerd' tussen goedbedoelde rotzooi. Misschien toch maar een beetje anoniem blijven. Want verzamelaars, concludeert Christopher Tayler in The Sunday Telegraph, 'in one sense, such people are the archaeologists of the present. In another, however, they are engaged in a desperate struggle against oblivion.' Hoe dan ook, dit boek ga ik wel lezen. En dat van Nicholson trouwens ook. 

13 november, 2004

24 - De verzamelaar in het museum


Het Joods Historisch Museum heeft het schilderij "De Verzamelaar"aangekocht bij Christie's. Het is een van de laatste schilderijen van Isaac Israëls. "De verzamelaar" toont de Haagse tandarts Simon Pinkhof temidden van zijn verzameling bronzen beeldjes. Isaac Israels kwam regelmatig op bezoek bij de tandarts. In 1934 liet hij een schildersezel brengen naar het huis van Pinkhof aan de Dr. Kuyperstraat. Hier schilderde hij een aantal indrukwekkende portretten. Ik ben benieuwd hoe deze verzamelaar eruit ziet. Maar noch de site van het JHM noch de site van Christie's hebben een afbeelding beschikbaar. Nu zijn bronzen beeldjes natuurlijk totaal iets anders dan boeken, maar desondanks ben ik benieuwd naar wat Israëls er van gemaakt heeft. Misschien laat ik mijzelf dan ook nog eens vereeuwigen tussen mijn boeken. 

nb inmiddels zijn er volop afbeeldingen van het schilderij beschikbaar

09 november, 2004

23 - Tentoonstelling oude Bijbels

In het paradijs voor boekenverzamelaars, het Museum Meermanno Westreenianum in Den Haag, is sinds een week een prachtige tentoonstelling ingericht: het woord is boek geworden. De titel verwijst natuurlijk naar de beroemde tekst uit het Johannes-evangelie, hoofdstuk 1, vers 14: "Het woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond, vol van goedheid en waarheid". Het is een tentoonstelling over "de bijbel in handschrift en druk van de zesde eeuw tot vandaag". Niet de inhoud, tekst of de vertaling van de bijbel, maar de uitvoering ervan vormt het uitgangspunt. Daarom beperkt de tentoonstelling zich niet tot Nederlandse bijbels. De expositie laat ook zien hoe de tekst van de bijbel - in de grondtalen en in vertaling (Grieks, Latijn, Frans, Duits, Engels en Nederlands) - in verschillende tijden, voor verschillende doelen en voor verschillende gebruikers steeds op andere manieren vorm is gegeven. Zo zijn er verschillende uitvoeringen van kanselbijbels, bijbels voor de kerkgangers om mee te nemen, bijbels voor thuis, huwelijksbijbels, bijbels voor de literair geïnteresseerden (zonder de traditionele hoofdstuk- en versnummering), en bijbels met of zonder illustraties. De tentoonstelling is grotendeels samengesteld uit werken die behoren tot de eigen collectie van het museum. Deze keuze vormt ook een brede en aantrekkelijke doorsnede van de gehele boekencollectie van het museum, van zeer vroeg tot heden, van laatantiek handschrift tot druk van gisteren. Je zal als verzamelaar maar zo'n prachtverzameling hebben. 

Bijbels waren vaak de eerste voortbrengselen van de drukpers. Diverse incunabelen (boeken die vòòr 1500 met behulp van losse uit metaal gegoten letters (dit is een belangrijk verschil met de blokdrukken die al bestonden) op papier via een boekdrukpers werden vermenigvuldigd) zijn nu nog in Meermanno te zien. Incunabelen en post-incunabelen (boeken tussen 1501 en 1540 gedrukt, losgemaakt van het handschrift karakter van de middeleeuwen) zijn een mooi verzamelobject, maar inmiddels helaas onbetaalbaar, voor een verzamelaar als ik. Gelukkig kunnen we af en toe onze neus tegen de vitrine drukken bij Meermanno.

In de bundel "verzamelen is ook een kunst" van Jacques den Haan wijdt Bob de Graaf een heel hoofdstuk aan het verzamelen van oude bijbels. Hij verzucht dat het merkwaardig is dat er maar een handjevol bijbelverzamelaars zijn, in een land dat toch zo'n sterke bijbelse traditie heeft en waarin zo veel kwalitatief mooie uitgaven bestaan. Je zou bijvoorbeeld oude bijbels kunnen verzamelen met betrekking tot fraaie typografie, illustratie of boekband. Of vanwege de houtsneden of kopergravures. Hoe dan ook, omdat de bijbel natuurlijk toch (als het goed is) een gebruiksvoorwerp is, is het moeilijk onbeschadigde en onbeschreven exemplaren te vinden. Maar dat is nu juist de uitdaging voor de verzamelaar. Zeker nu er deze week weer een nieuwe vertaling is verschenen, bijvoorbeeld in de prachtuitgave bij Athenaeum, Polak & van Gennep.

04 november, 2004

22 - Bibliofiel voor alleman

In een boekbespreking van de Volkskrant van 29 oktober las ik een voor mij nieuwe term: "bibliofiel voor alleman". De redacteur Hub. Hubben recenseerde het jongste boek van Joost Veerkamp dat deze samen met Ton Werkhoven maakte: Gebroken lichtval.

Hubben vindt het boek helemaal niks. Hubben zegt dat Veerkamp "pogingen doet zich te ontwikkelen tot een dubbeltalent", hetgeen volgens hem begrijpelijk is want "je kunt niet eeuwig doorgaan met het parodiëren van andersmans werk". De Kuifje-persiflages van Veerkamp zijn beroemd, maar Hubben laat niet na te memoreren dat Veerkamp zowel bij de Volkskrant als NRC Handelsblad de laan uitvloog. De afkeer van Hubben reikt tot de uitgever, die deze uitgave "parmantig" een kunstwerk noemt, maar Hubben vindt de inhoud "een larmoyant en voorspelbaar verhaal". Hoe dan ook, waar Hubben op aanslaat is de uitvoering van dit boek: "zelden werd zoveel aanstellerij door twee kaften bijeengehouden". Met als conclusie: "de aldus ontstane hutpspot is verpakt in bibliofiel-voor-alleman-verpakking: zwarte linnen band, glimpapier en genummerd, tot en met het belachelijke aantal van duizend." 

Bibliofiel-voor-alleman wil dus kennelijk zeggen: een boek dat om puur opmaaktechnische redenen bibliofiel bedoeld is, maar waarvan de bibliofiele status door de inhoud niet wordt gerechtvaardigd. Of bedoeld Hubben dat de uitvoering zodanig is dat het overeenkomt met gangbare bibliofiele uitgaven, maar misschien is de oplage wel veel te hoog? Hoewel een oplage van 1000 ook weer niet heel erg groot te noemen is. Of is het gewoon een sneer van Hubben; misschien is 'bibliofiel' voor hem wel een soort eretitel en vindt hij dat dit boek aanstellerige pogingen doet om in een soort eregalerij te verschijnen, terwijl hij van mening is dat het überhaupt niet geschreven had moeten worden. 

Op zich zie je wel vaker dat uitgeverijen boeken uitgeven die bij voorbaat als 'bibliofiel' worden bestempeld; voor de boekenliefhebber dus. De Bijenkorf heeft ooit een 'bibliofiele bibliotheek' gehad en gezien de prijzen die antiquarisch voor de afzonderlijke uitgaven worden gevraagd is dat een door velen erkende status. Zo is er ook een reeks die heet "De Prom bibliofiel", maar die kosten antiquarisch maar een paar euro. Wat mij betreft is er niks mis mee als uitgevers mooie boeken maken voor een selecte groep liefhebbers en die buiten de reguliere kanalen om verkopen, of bij een paar gespecialiseerde boekhandels. Maar om dat nou "bibliofiel voor alleman" te noemen... 

Misschien vindt Hubben wel dat hij tot een select gezelschap behoort dat het recht heeft om boeken al dan niet een bibliofiele status toe te kennen. Ik ontken niet dat Hubben veel van boeken weet, maar dit was wel een hele harde aanval. Ik denk dat ik er niet uitkom. Ik ga maar eens kijken hoeveel bibliofiel-voor-alleman-uitgaven ik in mijn eigen bibliotheek heb.