24 september, 2018

288 - Ethiek van de boekensneuper

Het stond al een paar jaar op mijn lijstje, maar onlangs werd het zomaar aangeboden bij de Slegte in Leiden: het boekje Hayward Ho! A bookhunter's holiday to the British Isles of Ethiek van de boekensneuper. Ik had ooit een referentie naar dit boekje gelezen en omdat de term boekensneuper erin voorkwam, moest ik het natuurlijk hebben. En ook omdat het over lotgenoten met dezelfde aandoening als ikzelf gaat: gedeelde smart is halve smart. Het duurde alleen een paar jaar voordat het mij belandde. Maar uiteindelijk is het een verzamelaarswijsheid: elk boek komt ooit een keer ergens te koop, en dan is het een kwestie van toeslaan.

Ik denk dat ik de verwijzing las in het blad De boekenwereld waarin een artikeltje van J.A. Brongers stond die dit boekje had ontvangen: "van een zeer bevriende relatie ontving ik een zeldzaam boekje (oplage ca. 30 exemplaren) geschreven door Hans Heesen en Harry Jansen en getiteld: Hayward Ho!... of Ethiek van de boekensneuper. Het is een ‘preview’ (verschenen t.g.v. de Utrechtse antiquaren-nieuwjaarsborrel 1997/'98) van een omstreeks de huidige jaarwisseling verschenen groter boek. Het woord sneuper breekt er in door; dat doet me veel plezier. Ik ben erg blij met het boekje. Het boekje gaat over het onderling abjecte gedrag van sneupers tijdens gemeenschappelijke boekenreizen." Nadat hij nog een aantal andere boeken noemt, ondertekent hij met "J.A. Brongers (de sneuper zelve)". Ik had al eens geschreven hoe ik werd aangezien voor Brongers omdat ik ook de naam sneuper draag. Maar ik erken hierbij nog maar eens publiekelijk dat J.A. Brongers de enige echte sneuper is.

Wat Brongers niet vertelde - hoewel hij niet voor niks het 'onderling abjecte gedrag' benoemt - is hoe hilarisch dit boekje is. Zoals de titel al aangeeft gaat het over een reis naar Groot-Brittannië van een groepje bevriende antiquaren en verzamelaars. Zij beschrijven hun verschillende strategieën en hoe ze proberen elkaar voor te blijven bij het vinden van de beste boekenbuit. Het lijkt wel een soort Voetbal Inside, maar dan voor boekenliefhebbers. Persoonlijk zou ik het fantastisch vinden als er een soort Boeken Inside voor boekensneupers is, waarbij een tafel met verschillende types elkaars vondsten en opvattingen becommentariëren en uit de school klappen over hun "abjecte gedrag".

Het groepje van de beschreven reis bestaat uit Harry, Fred (die klassiek geschoold is), Hans, Theo, Marina, Peter, Ed, René I en René II. En hoewel nadrukkelijk wordt gezegd dat de namen fictief zijn, kan het bijna niet anders dat Hans Heesen en Harry Jansen (de auteurs van het boekje) in het gezelschap zitten en dan zal Ed wel Ed Schilders zijn, Peter is vermoedelijk Peter IJsenbrant en aangezien Utrecht het vertrekpunt lijkt te zijn schat ik in dat de twee René's René Hakkert en René Hesselink zijn. Het helpt om gezichten te zien bij de verschillende avonturen die worden beschreven.

Maar waarin zit 'm nu de ethiek van de boekensneuper? Dwars door alle avonturen heen worden verschillende ongeschreven regels uit de wereld van het boekensneupen benoemd (en wordt beschreven hoe de deelnemers hun best doen om de regels te breken in het belang van het eigen gewin). Zo is er de wet van Ed: "dat iedere sneuper in het antiquariaat een eigen kast annexeert, met zijn lichaam, door pal voor de kast te gaan staan. (...)  De ethiek van de boekensneuper beschouwt schending van het kastrecht als een wandaad." Ik herken de wet van Ed en vind het onverdraaglijk dat als ik van links naar rechts en van boven naar onder door een kast ga, een andere bezoeker ergens halverwege in dezelfde kast gaat kijken. Ik maak niet vaak mee dat ze er dan ook iets uithalen, maar als dat gebeurt dan voel ik dat schending van het kastrecht inderdaad een wandaad is: zoiets doe je niet!

De heren beschrijven ook de tactieken om de concurrentie af te schudden wanneer in een antiquariaat een interessante kast wordt gespot (afleidingsmanoeuvre: "Kijk, afgeprijsde Majakowski's!", en de concurrentie blijft kijken terwijl jij doorgaat). Een schitterend verhaal is hoe collega's uit een antiquariaat in Brighton worden geruft. Of hoe op slinkse wijze een van de deelnemers boeken wegkaapt door voor openingstijd een briefje in de bus van een ander antiquariaat te doen met zijn wensen, zodat de anderen achter het net vissen. Tussen al deze onfrisse activiteiten door staan leerzame tips: "Loslippigheid wordt gegarandeerd afgestraft. (...) Houd dus te allen tijde uw mond en doe alsof u gek bent." En de 'absolutely not done's' oftewel de rotgeintjes worden uitvoerig beschreven (en ontkend door de daders, die commentaar geven onder elk stukje). Zoals het bewust naar het verkeerde antiquariaat sturen van de concurrentie, of benoemen dat je een bepaald boek zag staan op een plek waar iedereen de dag ervoor was (en niet meer naar teruggaat). Of een boek waarvan je weet dat iemand het al jaren zoekt, bewust aan een ander geven. De reden van deze vertelsels dient een belangrijk doel. Want in de inleiding staat al: "Waarom is dit boekje geschreven? Opdat het als waarschuwing diene voor de argeloze tegen de arglistige boekenjager".

Overigens is het antiquariaat in Brighton al gesloten - heeft de antiquarische scheet meer impact gehad dan alleen het wegjagen van een paar collega-sneupers? Maar waarschijnlijk hebben verschillende van de andere genoemde antiquariaten het ook niet overleefd. In de twintig jaar tussen het bezoek van dit gezelschap en het moment dat ik het verslag las heeft er een ware kaalslag plaatsgevonden, zodat een nieuw reisje minder makkelijk zal verlopen. Aan de andere kant zullen er altijd antiquariaten blijven of komen, zoals ik in mijn eigen Londense boekenreisje beschreef. Of we laten ons inspireren via YouTube:

In het colofon van Hayward Ho! staat dat dit boekje een voorpublicatie is uit een eind 1998 te verschijnen werk. Het lijkt mij duidelijk dat dit nooit echt de opzet was, maar jammer is het wel. Ik kan zoals gezegd niet genoeg krijgen van dit soort verhalen van boekenjagers - of dat nu op papier is of in een wekelijkse tv-show met steeds nieuwe gasten die uit de doeken doen waar en hoe ze hun mooie vondsten doen en welke trucs ze hebben uitgehaald om hun concurrenten voor te zijn. Maar voorlopig moet ik het doen met dit veel te dunne boekje: slechts 36 pagina's. Volgens hetzelfde colofon is de oplage circa 30 exemplaren. Ik ben blij dat ik het bezit, en ik heb er geen enkele valse truc voor hoeven uithalen! De ethiek van de boekensneuper is soms ook dat er langdurig en geduldig gezocht moet worden. En dat is uiteindelijk waar het voor de sneuper allemaal om gaat.

Naschrift juli 2021: Hayward Ho! is opnieuw gepubliceerd, als een luxere uitgave van de Stichting Desiderata. Lees voor de verschillen en overeenkomsten met de oorspronkelijke uitgave mijn blog daarover

05 september, 2018

287 - Italiterair

Zoals elk jaar streef ik er naar mijn vakantie een literair tintje te geven. Niet alleen door mijn vakantieliteratuur te selecteren op basis van onze verblijfplaats, maar ook door te kijken of mijn gezin te porren is voor een bezoek aan een paar boekwinkels. Dit keer had ik mijzelf zelfs nog wat beter voorbereid: ik wilde ook een paar relevante literaire plekken bezoeken. Dat moest niet zo moeilijk zijn, want we bezochten Padua en omgeving. Met uitstapjes naar Venetië en andere hoogtepunten voor de boeg kon het niet anders dan een mooie literaire tour worden.

Allereerst de vakantieliteratuur. Aangezien we in Padua verbleven, ging als eerste Ciao, Padua van Onno te Rijdt in de koffer. De lotgevallen van een Nederlandse schrijver die verblijft bij een Padovaans gezin waren vermakelijk. Veel stereotype Italianen en Italiaanse thema's (rondborstige vrouwen, omkoopschandalen, masculien gedrag en veel lekker eten) maar prima voor een middag in de Italiaanse zon. Verder had ik Wacht op mij van Michele Serra bij mij, over de generatiekloof tussen een vader en zijn puberzoon. Mooi geschreven en met gedrag dat ik ook bij mijn eigen pubers herken. In other words van Jhumpa Lahiri gaat over de liefde van de schrijfster voor Italië en haar streven om de taal te leren. Het boek gaat over identiteit en ontworteling (en over Italië natuurlijk). Lahiri is ook de schrijfster van het essay De kleren van het boek, waarvan ik de speciale uitgave bezit die destijds ter gelegenheid van International Bookstore Day werd gemaakt (oplage 400). Tot slot had ik Brug der zuchten bij mij van Richard Russo. De titel verwijst uiteraard naar de beroemde brug in Venetië en het boek speelt deels in Venetië, deels in het noordoosten van de Verenigde Staten. Ik vond het boek indrukwekkender dan gedacht omdat het heel mooi de kansen en beperkingen laat zien van een leven in een kleine stad, de consequenties van het al dan niet volgen van je dromen en de vraag waar echt geluk te vinden is. Als reserve had ik nog A farewell to arms bij me van Ernest Hemingway. Dit boek speelt in Noord-Italië tijdens de Eerste Wereldoorlog en paste prima in de vakantiestapel. Ik heb het bij deze boeken gelaten, hoewel ik natuurlijk nog bijvoorbeeld Thomas Mann (Dood in Venetië) had kunnen meenemen. Maar ik zou nog aardig moeten doorlezen om deze boeken uit te krijgen.

Dan de boekhandels. Dat onderdeel viel een klein beetje tegen. Ik zocht vooral naar boekhandels met een meer internationaal aanbod, maar die bleken schaars. Op advies van reisgidsen ging in naar de Libreria Alta Acqua in Venetië, aangeprezen als één van de mooiste boekhandels van de stad en vooral bekend omdat ze boeken in gondels aanbieden. Ik had hoge verwachtingen, maar het was vooral een rommelige tweedehands winkel met nauwelijks niet-Italiaans aanbod. Wel was er een mooie winkelkat aanwezig. Katten in boekhandels zijn altijd bijzonder en daarom worden er boeken over geschreven, is er een instagrampagina voor en staat het internet vol foto's van deze dieren. Ondanks de kat ging ik met lege handen weg. Ook in Padua, Ferrara en andere steden slaagde ik niet. Het is een van de eerste vakanties waarvan ik zonder extra aanwinsten terug ben gekomen. Mijn gezin vindt dat een prima uitkomst, trouwens. Gelukkig kon ik online nog wat aankopen in Nederland doen, zodat er in elk geval nog wat nieuwe aanwinsten op mij lagen te wachten bij thuiskomst

Het derde onderdeel van de vakantie zijn de literaire plekken. Ook daarvoor had ik mij goed voorbereid. Ik had het boekje Literaire steden van Italië gekocht met wandelroutes door een aantal steden. Uiteindelijk struikelde ik als vanzelf over zoveel bibliofiele locaties dat ik dit boekje niet nodig had. Tijdens een wandeling in de omgeving van Arque Petrarca kwamen we langs het huis waar Petrarca in de laatste jaren van zijn leven woonde en ook het graf van Petrarca was hier aanwezig. Helaas bleek bij onderzoek in 2003 dat de schedel die in het graf lag niet van deze grondlegger van het humanisme was. Maar toen we op het terras van L'Enoteca di Arqua van een lokaal wijntje zaten te genieten, wisten we zeker dat Petrarca het goed had gezien toen hij ervoor koos om hier te wonen.
Terwijl we in Ravenna allereerst genoten van de beroemde mozaïeken - alleen al die in het mausoleum van Galla Placidia zijn een reis waard - hebben we ook stilgestaan bij de tombe van Dante. Onderweg naar Ravenna kwamen we langs Ferrara, de stad die vereeuwigd is door één van mijn favoriete schrijvers Giorgio Bassani. Als tiener las ik zijn beroemde boek De tuin van de Finzi-Contini's en het was een aangrijpende ervaring die diepe indruk op mij maakte. Een bildungsroman in de context van de jodenvervolging: ik was verpletterd na het lezen van dit boek en sindsdien wilde ik naar Ferrara. En dit jaar ben ik er geweest.

Al met al een bevredigende vakantie. Niet alleen door het weer en het eten, maar vooral door de overvloed van cultuur en de ontmoeting met grote geesten uit het verleden. Ik werd in elk geval geïnspireerd om Petrarca te gaan lezen, omdat ik mij niet had gerealiseerd dat zonder hem de humanistische beweging veel later zou zijn gestart, en wie weet hoe wij er dan nu aan toe zouden zijn geweest. Soms verlegt één man de loop van de geschiedenis op een positieve manier, en Petrarca was zo'n man. Daarom hoort hij in mijn boekenkast.