27 juni, 2012

209 - Fascinerende docu's over boekverzamelaars

Wat een geweldige tip van Boekendingen: Een aflevering van Holland Doc over twee fervente boekenverzamelaars die vertellen over hun passie en over hun verzamelwoede. Het is al leuk genoeg om boeken te lezen waarin boekenverzamelaars over zichzelf vertellen (zoals ik recent schreef over Used and Rare van Lawrence en Nancy Goldstone) maar het is pas echt leuk om een documentaire te zien waarin verzamelaars uitvoerig aan het woord komen.

In dit geval zijn het twee bijzondere verzamelaars: beide doen meer dan alleen maar boeken verzamelen. Zij ontfermen zich over een cultuur en bewaren deze voor toekomstige generaties. Dat klinkt verheven, maar dat is het ook.

Eén van de geportretteerd verzamelaars is een oude bekende: Aaron Lansky. Ik schreef ruim twee jaar geleden al eens over hem naar aanleiding van zijn boek Outwitting History. Daarin beschrijft hij hoe hij een zoektocht begon naar Jiddische boeken in Amerika, zodat de cultuur van geëmigreerde Europese joden kon worden bewaard. Want de kinderen en kleinkinderen konden de boeken niet lezen en gooiden deze weg. Maar Lansky en zijn vrijwilligers redden ze, soms letterlijk uit vuilnishopen en papiercontainers. En nu zijn ruim een miljoen boeken verzameld. Lansky vertelt in deze documentaire ook het unieke verhaal van het boek waarvan maar één exemplaar bewaard is gebleven, Het Jiddisch Woordenboek voor Politieke en Buitenlandse Terminologie. Gedrukt in Kiev in 1929 en bij toeval was één exemplaar meegenomen door een neef van de drukker net voordat de geheime dienst binnenviel en alle boeken vernietigde. Een echt uniek boek, gered van de papierversnipperaar.

De andere verzamelaar kende ik nog niet. Het is Charles Blockson die zich al vele jaren inzet om de gedocumenteerde geschiedenis van de zwarte bevolking van Amerika te verzamelen. Begonnen bij de winkels van het Leger de Heils en het spenderen van zijn zakgeld, is dit uitgemond in tienduizenden boeken en objecten die geschonken zijn aan Temple University in Philadelphia. Een bijzondere prestatie van een man die als tienjarige aan zijn juffrouw op school vroeg naar de geschiedenis van de zwarte gemeenschap. Het antwoord dat hij kreeg was dramatisch: zwarte mensen hebben geen geschiedenis, ze zijn er om de blanken te dienen. Pas toen zijn opa vertelde over het slavenverleden, ontdekte hij de geschiedenis van zijn volk.

Elke verzamelaar kent zijn dramatische momenten. Voor Lansky is het de vondst van een uniek woordenboek. Voor Blockson is dit het verhaal van de eerste druk van een boek van James Pennington, The fugitive blacksmith. Een uniek boekje uit 1849, dat hij kocht, in de trein liet liggen en nooit meer heeft gezien. Hij zoekt het tot op de dag van vandaag.

De documentaire stamt al uit 1997 maar is nog net zo boeiend als 15 jaar geleden. Grappig is dat ik bij de aftiteling zag dat Nicholas Basbanes adviseur is geweest, toen al zo betrokken bij verzamelaars van formaat. Hoewel de documentaire vol staat met fascinerende observaties en mooie quotes, haal ik een paar zinnen aan van Blockson tegen het einde:
"We were denied history. (...) One of my desires, as a collector, is to try to replace page by page the history that has been taken from us. (...) What a beautiful disease I have. I've had it for 50 years."

Beide verzamelaars hebben een verheven doel, die lang voortleeft nadat zij zelf er niet meer zijn. Dat is nog eens wat anders dan voor veel geld een bibliotheek kopen die je naam draagt, en die vervolgens wordt geveild en verdwijnt...

Voor wie de smaak te pakken heeft, er is gelukkig nog veel meer mooi beeldmateriaal te vinden over het verzamelen van boeken. Bekijk deze documentaire maar eens over de opbouw en het verloop van de 36e ABAA boekenbeurs in San Francisco, in 2003. Mooie portretten over handelaren, verzamelaars en hun ontmoetingen temidden van een zaal vol prachtige boeken. Wie koopt, wie verkoopt en waarom? Hoe werden verzamelaars handelaren, en welke boeken zijn wel en niet gewenst?



 Veel kijkplezier!



14 juni, 2012

208 - Vaderdag - boekengeurdag

Het is met cadeautjes kopen voor bibliofielen voor sommige mensen net als koken voor vegetariërs door carnivoren: de gevers weten zich geen raad, zijn bang het verkeerd te doen en kiezen er in het ergste geval voor om dan maar helemaal niets te doen. Terwijl er met een paar eenvoudige richtlijnen zoveel moois is voor te zetten aan de likkebaardende bibliofiel.

Ik heb al eerder gewezen op potentiële cadeaus die op heugelijke dagen - zoals de aanstormende vaderdag - mogen worden gegeven. Maar sinds kort is daar weer iets heel speciaals bijgekomen: een parfum met boekengeur.

Iedereen (althans, iedereen die op dit blog komt) weet dat de geur van boeken (en bij voorkeur oude boeken) de heerlijkste geur ter wereld is. Lees Steven Poole er maar op na. Maar het is ook een geur die aan het verdwijnen is met de opkomst van digitale boeken. En dus zal het over een flink aantal jaren waarschijnlijk zo zijn dat ergens een oude, hermetisch afgesloten bibliotheek wordt opgegraven en dat wetenschappers opgewonden maar voorzichtig de ruimte openen om de authentieke boekengeur van lang geleden te ruiken. Vergelijkbaar met de opwinding na de vondst van eeuwenoud geconserveerde lucht in een piramide of in de ijslagen van Antarctica: hoe was het ook alweer voor de tijd dat wij de aarde met haar authentieke geurenrijkdom verwoestten?

Maar om op die herinnering alvast een voorschot te nemen heeft Karl Lagerfeld een parfum ontworpen met een boekengeur. En hij onderstreept mijn stelling aan het begin: "The smell of a freshly printed book is the best smell in the world”, aldus de meester. In samenwerking met Wallpaper magazine is deze geur ontwikkeld door Geza Schoen en Lagerfeld, iemand die zelf naar verluid een bibliotheek met 300.000 titels heeft. Een serieuze biliomaan dus! De verpakking is fraai en luxe en de positionering is helder: For Booklovers...

En hoe ruikt dit parfum dan? En hoe ga je zelf ruiken bij het dragen ervan? Lees één van de commentaren: "maybe if you're lucky and you don't bathe regularly, you'll end up smelling like the inside of a library in 20 years."

The Independent wees erop dat dit niet het enige boekige parfum is. Andere voorbeelden zijn Paperback van Demeter ("A dusty old copy of a Barbara Pym novel did it for us") en Hammam Bouquet van Penhaligons ("It is warm and mature, redolent of old books, powdered resins and ancient rooms.").

Ik heb eerder al uitvoerig over de geur van boeken, het fenomeen van de boekensnuivers en een standaardwerk over de rol van geuren in de literatuur. Lees deze post, ook over de stickers met boekengeur die kopers van een e-reader meegeleverd kregen.

Het is een geruststellende gedachte te weten dat we nooit meer ver verwijderd hoeven te zijn van de geur die ons het meest dierbaar is: die van het oude boek. Met de aanstormende zomer in gedachten wil ik ook graag pleiten voor een zonnebrandcrème met deze geur; in plaats van de reuk van zwetende lichamen heb ik als ik dan toch op het zand lig liever de geur van een oude bibliotheek om mij heen.


06 juni, 2012

207 - Geen boek uit 1540, wel geschiedenis uit 1596

Ik schreef in een van mijn vorige berichten dat ik een fraai boek uit 1540 op de kop had getikt bij een veiling in Italië. Het eind van het liedje is dat dat toch ergens misging, maar toch leek het mij goed het hele verhaal te vertellen.

Jullie weten dat ik graag een incunabel wil bezitten. Gewoon, omdat ik gefascineerd ben door boeken met een lange historie. Ademloos lees ik boeken zoals The book nobody read waarin Owen Gingrich alle exemplaren van Copernicus' De revolutionibus orbium coelestium opzoekt en een als een soort detective de geschiedenis van elk exemplaar door de eeuwen heen beschrijft. Hoe meer historie, hoe mooier het is. En veel meer historie van het gedrukte boek dan een incunabel bestaat er niet.

Als je op zoek bent naar vroeg 16e eeuwse boeken, gaat het ineens minder om de inhoud. Veel boeken zijn toch al in Latijn dat ik niet kan lezen en er is nu ook niet zoveel keuze dat je kan zeggen dat je een bepaald boek uit de 15e/16e eeuw wilt. Of liever: als je het boek kent, is het zo bekend dat die bekendheid rechtevenredig met de prijs is. Dus de kunst is een mooi 16e eeuws boek te vinden dat ook nog eens redelijk betaalbaar is en zo een stuk geschiedenis in huis te halen.

En zo kwam ik op de site van het Florentijnse antiquariaat/veilinghuis Gonnelli terecht. Het bleek dat zij eind april een veiling hadden van 15e/16e/17e eeuwse boeken tegen heel redelijke prijzen - denk in 100/200 euro voor nette exemplaren in soms authentieke bandjes. Mijn Italiaans is belabberd maar met Google Translate kwam ik een heel eind. Mijn oog viel op de volgende boeken:
  • Lot 41: Aurelius Augustinus - Sermones sancti Augustini ad heremitas et nonnulli ad sacerdotes suos (...) Et primo de institutione irregularis vite. Impressum Venetiis, 1517. Een mooi boekje: "l'ultima bianca, abest. Frontespizio un po' restaurato, con note manoscritte di antica posessione. Legatura moderna in pergamena." (Frontispice een beetje gerestaureerd, met handgeschreven notities van de oude eigenaar. Binding modern perkament) Geschatte opbrengst: € 150.
    Ecclesiastica hystoria
  • Lot 136: Eusebisu Caesariensis - Ecclesiastica hystoria. Impressa Lugduni, 1526. Esemplare un po rifilato. Nota di possesso al frontespizio. Legatura ottocentesca in mezza pelle (Exemplaar een beetje bijgesneden. Aantekening eigenaar op de titel. Binding negentiende-eeuws half leder). Geschatte prijs: € 100. 
Ik bood respectievelijk € 180 en € 125. Want in de eerdere catalogi zag ik dat Gonnelli vrij dicht bij de geschatte prijs bleef. Beide gingen echter aan mijn neus voorbij. Een teleurstellende wetenschap, want in mijn beleving was ik nog nooit zo dicht bij het bezit van een boek uit 1517 geweest... Twee betaalbare post-incunabels die voor respectievelijk € 300 en € 250 iemand anders blij maakten. Gelukkig voor mij was er nog de aftersales catalogus.  Daarin liet ik mijn oog vallen op Comoediae viginti van Plautus Titus Maccius. Uit 1540, 723 pagina's en "Esemplare con fori di tarlo marginali dalle pagina 57 alla pagina 65. (...) Fitte note, di mano coeva, a molte pagine e nota di un professore di latino firmata nel 1586 al frontespizio. Legatura moderna in mezza tela" (Google zegt: "Dichte notities, hedendaagse kant, veel pagina's met notities en een professor van het Latijn in 1586 ondertekende de titelpagina. Moderne Half linnen band"). En dat voor € 150. Met veilingkosten en verzendkosten zou dit op € 230 komen. Na wat heen en weer mailen plaatste ik mijn bestelling, en de volgende ochtend vond ik een bericht van Gonnelli in mijn mailbox: "I am terribly sorry to tell you that this book, lot 291, has been sold yesterday night a few minutes before our closing time."

Wéér viste ik achter het net. Wéér geen stoer verhaal over het kopen van een 16e eeuws boek op een Italiaanse veiling... Dagenlang had ik mij gekoesterd in het besef dat ik bijna met mijn vingers de eeuwen kon aanraken... maar dit droge mailtje haalde mij uit de droom. Wat wel interessant was dat ik leerde dat als je iets antieks koopt in Italië, je een exportvergunning nodig hebt. Dat geldt voor alles dat ouder is dan een eeuw (of twee). Het aanvragen van die vergunning kost een dag of 40... Maar gelukkig bood Gonnelli aan om alle administratieve rompslomp voor haar rekening te nemen. Wel handig om te weten dit: er zijn nogal veel oudheden in Italië maar zonder exportvergunning krijg je die niet mee naar huis. Om teleurstellingen te voorkomen is het goed daar een mentale aantekening van te maken bij de volgende Gonnelli-catalogus

Gelukkig heeft dit verhaal nog een quasi happy end. Want op Marktplaats zag ik ineens een stuk vaderlandse geschiedenis verschijnen. Een publicatie van de Staten-Generaal uit 1596, met de bijzonder lange titel Placcaet provisioneel opden generalen stilstant van allen het muntwerck, inde ghe-unieerde Provincien, quartieren, steden ende andere plaetsen inde selue voor het loopende jaer XV:e vierentneghentich, midtsgaders de reductie vanden cours van alle goude ende silvere penninghen, opden voet van het placcaet gheemaneert int jaer XV:e LXXXVj. Uit 1596... De 80-jarige oorlog was nog geen 30 jaar onderweg, Rembrandt zou pas 10 jaar later worden geboren, Willem Barentz ontdekt Spitsbergen en Johan van Oldenbarnevelt is druk met zijn diplomatieke werk voor de Republiek. René Descartes wordt geboren en Shakespeare is net bezig met zijn Romeo en Julia. WOW - wat een tijd. En ondertussen brengen de Staten-Generaal een plakkaat uit met betrekking tot de financiën in de jonge Republiek. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden bestond nog maar 8 jaar en moest zich nog volop organiseren. Dergelijke voorschriften hielpen daarbij. Fantastisch om dat in bezit te hebben. Het is weliswaar niet uit 1540, maar wel (nog net) uit de 16e eeuw. Ruim twee eeuwen ouder dan mijn één-na-oudste boek. En in totaal 418 jaar oud. Ik laat deze overweldigende last van de geschiedenis nog even op mij inwerken...