27 oktober, 2019

300 - Onzichtbare boeken bij de KB (1)

In het eerste weekend van oktober van dit jaar was er in het kader van het weekend van de wetenschap een mooie gelegenheid om een rondleiding door de Koninklijke Bibliotheek te krijgen. Wat mij aantrok in de aankondiging was de tekst was de melding "met rondleidingen door de ondergrondse magazijnen, workshops zoeken in online bronnen en een presentatie over de digitale jaren negentig" Met name de ondergrondse magazijnen wilde ik wel eens zien: als daar alle in Nederland of in het Nederlands gemaakte boeken staan, hoe ziet dat er dan uit?
De rondleiding bracht ons die middag door de hele KB. Aan het begin van de rondleiding werd nog gevraagd waar de belangstelling naar uitging. Om te voorkomen dat we te lang op allerleid 'bovengrondse' plekken zouden blijven maakte ik duidelijk dat met name de ondergrondse magazijnen het doel van mijn bezoek waren.
Dit wilde niet zeggen dat de rest van het bezoek oninteressant was, integendeel. We kregen een mooi kijkje in het reilen en zeilen van de KB, het gebruik van verschillende ruimtes en catalogi (zoals de balie Bijzondere Collecties). Wat ik niet wist, maar wat wel logisch is, is dat elk boek bij bijzondere collecties wordt gewogen voordat het wordt uitgeleend. Diefstal van pagina's uit boeken kan dan snel ontdekt worden (nog los van het feit dat elke bezoeker in die ruimte door meerdere camera's in de gaten wordt gehouden). Ook kregen we een boeiende presentatie over de digitalisering van materiaal. Aan de ene kant is er de situatie dat digitale bronnen evolueren: al het materiaal dat op floppy of CD-i beschikbaar is, kan straks niet meer gelezen worden. Dus dat moet worden omgezet. Tegelijkertijd blijkt dat digitaal materiaal kan beschadigen: een byte hier of daar die beschadigt, kan een werk ontoegankelijk maken. Dus hoe houd je digitaal materiaal voor de toekomst beschikbaar? En daarnaast: Als steeds meer materiaal uitsluitend digitaal beschikbaar is, dan moet een instituut als de KB allerlei nieuwe manieren vinden om het materiaal te verzamelen. Ik schreef in 2013 al hoe ik een brief kreeg van de KB waarin werd aangekondigd dat mijn weblog verzameld en "duurzaam opgeslagen" wordt. Tijdens de rondleiding hoorde ik dat ongeveer 0,15% van de .nl websites gearchiveerd is... Ik was toch blij dat ik niet bij die 99,85% van het Nederlandse internet hoor die in de toekomst vergeten zal worden. Ik ben al een buitenbeentje omdat ik überhaupt wel eens een boek lees, zelfs wel eens een boek koop en intussen mijn 3500e boek in mijn collectie heb gezet... Dat ik ook nog een buitenbeentje van het internet ben omdat mijn schrijfselen voor de toekomst bewaard blijven kan er dan nog wel bij.

Uiteindelijk kwamen we dan toch in het ondergrondse boekendepot, het 'onzichtbare' deel van de KB. Ook hier weer een grondige uitleg over hoe de boeken binnenkomen en hoe ze verwerkt worden. Het is even omschakelen om in deze immense verzameling van boeken te kijken. De boeken worden er niet op auteur of alfabetische volgorde gezet, maar ze worden gesorteerd op formaat. Uiteindelijk is dat de meest efficiënte manier van opslaan natuurlijk, maar het ziet er vreemd uit. En per formaat staan de boeken er op volgorde van binnenkomst, zodat er geen enkele logica in zit. Maar dat hoeft ook niet, een boek is op andere manieren vindbaar en dit is alleen maar opslag, geen etalage. Het blijft desondanks een beetje vreemd om een roman naast een juridische verhandeling, naast een gebruiksaanwijzing van een auto naast een reisgids te zien staan... zonder enig verband anders dan de grootte. Achter deze ogenschijnlijke chaos bevindt zich echter een ijzeren logica die maakt dat elke boek systematisch wordt opgeslagen en terugvindbaar is. Hoewel... er wordt wel eens een boek op de verkeerde plek teruggezet, en dan is het kwijt. Want hoe moet je het ooit terugvinden als het niet bij het goede nummer wordt neergezet? Onze rondleider gaf aan een neus voor verkeerd geplaatste boeken te hebben. Als hij een melding krijgt van een boek dat kwijt is, dan kijkt hij naar de informatie en dan heeft hij vaak wel een idee waar het zou kunnen zijn, en meestal klopt dat. Maar er zwerven dus ook boeken in de KB die er wel zijn, maar die niemand meer kan vinden omdat ze net op de verkeerde plank staan, waar niemand kijkt...

Sowieso was het ook op een andere manier vervreemdend om naar al die boeken te kijken. Ik bekeek een enkel boek en dan heb ik de zoveelste druk van een middelmatige roman in handen. Ik denk dat de kans dat dit boek ooit opgevraagd wordt of onderwerp van onderzoek is zo'n 0% is. Idem voor gedateerde informaticaboeken (de zoveelste druk van een boek over Windows '95) bijvoorbeeld. De KB doet zo zijn best om álles te verzamelen wat er in Nederland, in het Nederlands of over Nederland wordt geproduceerd en dan staat het daar maar... Zoals van het hele Nederlandse internet 0,15% wordt verzameld zou het mij niet verbazen als van alle boeken in de KB 0,15% ooit wel eens opgevraagd wordt. Of zou dat nog een hoge schatting zijn? Desondanks is het mooi en goed dat hier het geheugen van Nederland in papier staat opgeslagen. In de koele, gesloten ruimtes onder het centrum van Den Haag staan alle onzichtbare boeken keurig in het gelid.

Ik vroeg nog of uitgaven in eigen beheer ook in de KB worden opgenomen. Dat bleek zo te zijn. Ik dacht altijd dat die eigen beheer uitgaven niet welkom waren in de KB, maar waarom eigenlijk niet? Als de KB dit weblog al verzamelt, waarom dan niet de in eigen beheer uitgegeven jeugdherinneringen van iemand, of een verhandeling van een onderwerp dat iemand zelf heel interessant vindt (en de rest van Nederland niet)? Dus iedereen die iets in eigen beheer uitgeeft en het opstuurt naar de KB, kan rekenen op een dankbare ontvangst en een plekje ergens op een anonieme plank in een kelder met betere klimaatbeheersing dan bij de schrijver thuis. De kans dat het werk in de KB overleeft is waarschijnlijk veel groter dan bij de schrijver thuis, en dat is een geruststellende gedachte.

Na deze boeiende rondleiding gingen we nog even langs de tentoonstelling "Bijzondere vrouwen, bijzondere boeken". Daar kreeg het fenomeen "onzichtbare boeken" weer een heel andere dimensie. Maar dat is onderwerp van mijn volgende blog.