350 - Mijn gemiddelde boek deel 2: Hugo Brandt Corstius

Bijna 15 jaar geleden, kort nadat ik alle boeken die ik toen bezat had ingevoerd in mijn catalogus via LibraryThing, heb ik de statistieken van die site gebruikt om mijn "gemiddelde boek" uit te rekenen. LibraryThing houdt namelijk talloze gegevens bij over de ingevoerde boeken, deels op basis van wat je zelf invoert maar deels ook op basis van wat anderen hebben ingevoerd over diezelfde boeken (zoals aantal bladzijden, jaar van publicatie, maar ook gewicht en formaat). 

Zoals ik in mijn vorige post al aangaf worden daar allerlei grappige verbanden mee gelegd - bijvoorbeeld dat ik in 2023 een stapel boeken vergaarde ter hoogte van een struisvogel. Mijn totale opgestapelde boekenbezit heeft overigens nu een lengte die net iets meer is dan de hoogte van de Niagara watervallen (64,31 meter), mijn volgende doel is de hoogte van de Taj Mahal (72,85 meter).

Maar goed, 15 jaar geleden ging ik kijken of ik op basis van verschillende statistische gegevens over mijn collectie een boek kon aanwijzen dat ik als gemiddelde boek in mijn bibliotheek kon beschouwen. Destijds was dit Herinneringen van een engelbewaarder van W.F. Hermans. Maar wat is het gemiddelde boek nu?

Ik zal dezelfde statistieken gebruiken als destijds. Op basis van 4.449 titels heeft het gemiddelde boek in mijn bibliotheek de volgende kenmerken:

• Taal: De originele taal van 55% van mijn boeken is Nederlands (met 24,5% Engels als goede tweede). Dat percentage origineel Nederlandstalige boeken is sterk gedaald in de afgelopen 15 jaar, toen lag dat op ruim 70%.
• Geslacht: 65% van de auteurs in mijn bibliotheek is mannelijk. Ook dat is sterk gedaald; dat was bijna 80%.
• Dood of levend: de meeste van mijn auteurs zijn al overleden, dit aantal is toegenomen. Dat is op zich niet gek, hoe langer ik boeken heb hoe groter de kans dat auteurs overlijden. Aan de andere kant heb ik dus ook niet heel veel instroom van nieuwe, levende auteurs in mijn bibliotheek.
• Pagina's: in totaal bevat mijn bibliotheek nu 642.277 pagina's. Een gemiddeld boek telt 152 pagina's. De meeste pagina's zijn afkomstig van Multatuli (20.551), wat niet gek is met het 25-delig verzameld werk in dundruk op de plank, aangevuld met andere Multatuliana. Goede tweede is Bordewijk waarvan ik 11.063 pagina's bezit. De rest van de top 5: Adriaan van Dis (8.973), Hugo Brandt Corstius (7.202) en Gerrit Komrij (6.011). Deze statistiek had ik vorige keer nog niet meegenomen.
• Uitvoering: de paperbacks zijn in de meerderheid (2.142) ten opzichte van de hardbacks (1.567). De andere categorieën zijn veel kleiner: cahiersteek 281, geniet 214.
  
• De gemiddelde publicatiedatum van mijn boeken is 1993. Mijn gemiddelde boek is dus 31 jaar oud. Dat was vorige keer 24 jaar (toen was het gemiddelde boek gepubliceerd in 1985). Ook dit is niet onlogisch: ik koop nog steeds oude én nieuwe boeken en ik doe weinig boeken weg, daarmee zullen mijn boeken gemiddeld steeds een beetje ouder worden.
• Fictie of non-fictie: ik heb twee keer zoveel fictie in mijn bibliotheek als non-fictie. Ik zie dat LibraryThing ook een flink aantal boeken aanduidt met "both", dus zowel fictie als non-fictie. Dat verbaasde mij en dat vereiste nader onderzoek. Als ik die categorie aanklik, zie ik veel boeken over boeken, catalogi en dergelijke. Ik beschouw die als non-fictie. Daarnaar kijkend schat ik in dat het aandeel non-fictie eigenlijk groter is dan uit de getallen blijkt, maar desondanks blijft fictie in de meerderheid.
• De door het systeem gegenereerde trefwoorden voor mijn collectie (op basis van info van andere LT'ers) zijn achtereenvolgens Nederlandse literatuur / Literatuur / Verhalen / Poëzie / Boeken over boeken. Als ik naar mijn eigen gehanteerde trefwoorden bij mijn boeken kijk dan zijn de belangrijkste Nederlands / roman / verhalen / ULTB / gesigneerd / boeken over boeken. ULTB is jargon en dat staat voor Unique LibraryThing Book, oftewel een boek waarvan er maar één op LibraryThing geregistreerd staat. Hoe meer ULTB's je hebt, hoe unieker je bibliotheek is als het ware. 
• Doorgaand op de ULTB's: gemiddeld deel ik mijn boeken met 965 andere LT'ers, maar de mediaan is 11. Ik heb ook best veel klassieken die bijna iedereen heeft, en dat trekt het gemiddelde omhoog. Maar ik heb ook best veel boeken die weinig mensen hebben, daarom is de mediaan zo laag.

Met deze gegevens kan ik dus op zoek naar deze kenmerken voor mijn gemiddelde boek: een boek van een Nederlandse auteur, gepubliceerd in 1993, van een overleden mannelijke auteur, het moet bij voorkeur fictie zijn en ongeveer 150 pagina's tellen. En ik moet de paperback bezitten. Ongeveer 11 anderen op LibraryThing moeten het boek ook hebben.

Het was nog best een lastige zoektocht om dit boek te vinden. Om te beginnen heb ik 92 boeken uit 1993 in mijn collectie. Die zijn niet allemaal oorspronkelijk uit 1993 - zo heb ik drie uitgaven van Ambo Klassiek uit 1993 waarvan de inhoud vanzelfsprekend soms een paar duizend jaar ouder is. Maar van de 99 in 1993 gepubliceerde boeken, hebben er 60 een Nederlandse auteur.  Daarvan zijn er 44 van mannelijke auteurs en 28 paperbacks. Dan blijven er boeken over van uiteenlopende dikte. De boeken die qua aantal pagina’s het dichtst bij het gemiddelde in de buurt komen, zijn vier bundels van Hugo Brandt Corstius (1935-2014)  die hij onder verschillende pseudoniemen publiceerde, waaronder zijn bekendste alter ego's Battus en Piet Grijs. Vier bundels die voor wat betreft de uitvoering samen ook weer een eenheid vormen. Er zijn 11 mensen op LibraryThing die de bundel van Piet Grijs ook hebben, ook daarin is het een passende keuze. Aangezien Brandt Corstius ook nog eens de nummer 4 in mijn bibliotheek is gelet op het aantal pagina’s, is het niet raar dat deze naar voren komt. En dan is het feit dat dit de uitkomst is van tamelijk zinloze statistiek met gegevens over boeken die niets te maken heeft met de inhoud iets dat bij nader inzien precies in het straatje van Brandt Corstius past. Denk maar aan zijn taalkundige verzinsels op basis van allerhande statistiek. Alleen de vraag of dit feit of fictie is, is onbeantwoord. Misschien een beetje van allebei.

De bundels van Maaike Helder, Piet Grijs, Battus en Talisman verschenen tegelijkertijd in 1993. Ik herinner mij zelfs nog dat deze verschenen. Ik was toen al fan van Brandt Corstius maar was een arm student. Ik constateerde spijtig dat ik de honderd gulden voor deze vier boeken niet had op dat moment. Gelukkig kon ik ze later in de ramsj alsnog kopen.

Ik heb al vaker over mijn bewondering voor Brandt Corstius geschreven. Ik hou erg van taal, dus zijn Opperlandse taalboeken heb ik vol bewondering gelezen. Volgens de auteur is opperlands "Nederlands op vakantie". Hij zegt, in het voorwoord van Opperlandse Taal- en Letterkunde (1983): "Opperlandse taalkunde is een droom-taalkunde: als iets leuk is, dan is het goed. En wat leuk is, mag iedereen zelf weten. De Opperlandse grondwet luidt: wat kan dat mag, en wat niet kan dat mag helemaal." Maar ook zijn vermogen tot systematisch redeneren, zijn scherpe pen en zijn veelzijdigheid spraken mij erg aan. Ik heb zelden iets van hem gelezen waar ik niet volop van genoot. Ik vond alleen dat hij in de ‘affaire Buikhuisen’ echt fout zat, maar dat is het lot van columnisten en felle polemieken: soms sla je de plank faliekant mis. Aan de andere kant werd hem ook groot onrecht aangedaan toen minister Brinkman in 1985 weigerde de PC Hooftprijs aan Brandt Corstius uit te reiken, kennelijk omdat kwetsen door hem tot instrument was verheven (in de publicatie De kroon op het kwetsen (Nijsen, 1985) worden de persreacties op deze affaire verzameld).  In 1987 kreeg hij de prijs alsnog. Uiteindelijk vond ik toch dat ik alles van de man moest hebben, het resultaat zijn de 67 titels in mijn bibliotheek. Een aantal bijzonderheden daarin zijn publicaties uit de tijd dat hij wetenschappelijk medewerker was bij het Mathematisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam, en daar al publiceerde over een prille vorm van computer taalkunde (publicaties van het instituut uit 1965 en 1967), zijn proefschrift uit 1970 en diverse gelegenheidsuitgaven. Brandt Corstius publiceerde nog een handvol andere specifieke studies bij het Mathematisch Centrum, maar die zijn onvindbaar en nergens te koop. Ze bestaan alleen nog in archieven. 

Nieuwe aanwinsten

Doordat ik het meeste werk van Brandt Corstius al heb, schaf ik weinig nieuws van hem aan. Het toeval wilde echter dat terwijl ik bezig was deze vier bundels als gemiddelde boeken van mijn bibliotheek anno 2024 te beschrijven, ik twee bijzonder aanwinsten van deze schrijver voor mijn bibliotheek vond.

De eerste is een boek dat ik al heel lang zocht: een bundel essays over computertaalkunde van Hugo Brandt Corstius en een aantal andere auteurs: Grammars for number names. Dit boek verscheen in 1968, mijn geboortejaar en in de lente van Brandt Corstius’  carrière (hij was pas 33 en moest nog hoogleraar worden). Ondanks dat dit een ouder boek is, is het tweedehands nog relatief prijzig, met prijzen tot 50 euro/dollar (nog exclusief verzendkosten uit de VS). Ik was dan ook erg blij toen ik het voor een tientje bij het Almeerse Klondyke aangeboden zag zodat ik deze lacune eindelijk kon vullen.

Via Marktplaats kocht ik vervolgens de jubileumuitgave die Brandt Corstius in 2002 schreef ter gelegenheid van 60 jaar IBM Nederland. Bijzonder aan deze uitgave is dat het niet alleen een boek is, maar dat er ook een replica in zit van het beroemde ‘ bolletje’, dat typerend was voor IBM schrijfmachines (van Nico Scheepmaker verscheen ooit een bundeling columns onder de titel Het bolletje van IBM. Dit bolletje verving de traditionele hamertjes van een schrijfmachine (die in de war konden raken). Je kon het bolletje verwisselen om verschillende lettertypes te krijgen. Je kon er tot 15 tekens per seconde mee tikken. Dat bolletje dus, niet voor niks siert het deze jubileumcassette. Het boek zelf heeft een gat waar dit bolletje in past. Ik had al een exemplaar van het boek - met gat, maar zonder bolletje - maar ik zocht nog de complete set. Gelukkig gaf de zoekterm op Marktplaats na jaren eindelijk eens een hit en nu kon ik eindelijk de complete cassette aan mijn collectie toevoegen. 

Hugo Brandt Corstius was niet de enige schrijver in het gezin. Zijn dochter Aaf en zoon Jelle hebben ook de nodige titels op hun naam staan, evenals zijn jongere zus, kunsthistorica Liesbeth Brandt Corstius en vader J.C. (Jan) Brandt Corstius die hoogleraar Nederlandse letterkunde was. Ik ben niet van plan de hele familie te verzamelen, alleen van Jelle laat ik zelden een boek liggen omdat hij zo aanstekelijk schrijft, ik hou van zijn ironische taalgebruik en zijn onderwerpkeuze. Afgelopen week kocht ik daarom een mooie eerste druk van BAM, over een reis dwars door Rusland via de spoorlijn met die naam (een euro bij De Arm in Utrecht). 

Over een jaar of 15, in 2039, kunnen jullie een herberekening van mijn gemiddelde boek verwachten. Ik vermoed tegen die tijd een boek uit circa 2000, waarschijnlijk weer van een Nederlandse auteur, mogelijk eindelijk eens een vrouwelijke auteur. Ik nomineer alvast Pauline Slot, met haar jaarwisselingsgeschenk Tand om tand dat werd uitgegeven door de toen nog bestaande keten van Boekhandels met *).