245 - Blok, blok en blokken

Van Perkamentus kreeg ik een fraai cadeau ter gelegenheid van mijn tienjarig jubileum als blogger: het boek De handel en wandel van de boekenjood van Ewoud Sanders. Een prachtig boek, uitgegeven in eigen beheer door Sanders (en natuurlijk gesigneerd!) waarin de historie van de boekenjoden wordt geschetst: straatboekhandelaren in Nederland van 1750 tot 1950.

Sanders weet de straatboekhandelaren een gezicht te geven. Letterlijk, doordat hij een aantal bekende boekenjoden expliciet beschrijft en hun handel analyseert. Maar ook figuurlijk, door aan de hand van details en anekdotes deze verdwenen beroepsgroep in de herinnering terug te roepen.

Het wordt duidelijk dat voor veel boekenkopers de boekenjoden onontbeerlijk waren. Net als in de betere antiquariaten waren er die veel verstand van de markt hadden en voor vaste klanten in staat waren bijzondere boeken te vinden, of aan te bevelen waarvan zij dachten dat het in de bibliotheek van de klant paste. Dit gold in het bijzonder voor de dynastie van de familie Blok: drie generaties boekenjoden die in Den Haag en Amsterdam werkzaam waren. Bijzonder was dat de kramen van Blok op het Binnenhof stonden, en op die manier bestonden hun klanten onder meer uit staatslieden, parlementariërs en hoge ambtenaren. Maar ook van Vincent van Gogh is gedocumenteerd dat hij op die manier zijn boeken kocht. Sanders laat zien hoezeer zij werden gewaardeerd om hun specialisme, maar ook hoe hard de concurrentie met andere handelaren was. En er zijn natuurlijk de anekdotes over goede en slechte deals. Net als ik deed met het boek van Everitt zocht ik wat de beschreven boeken tegenwoordig zouden moeten kosten. Een voorbeeld: rond de eeuwwisseling verkocht Jozef Blok een exemplaar van Adriaen van der Doncks Beschryvinge van Nieuw-Nederlant uit 1655 voor tien gulden aan Nijhoff. Toen Nijhoff prompt betaalde voelde Blok zich bekocht: het was voor het eerst dat Nijhoff niet afgedongen had. Hetzelfde boek werd in 2005 voor $60.000 verkocht bij Christie's.

Al met al een tijdsbeeld dat weemoed oproept: wat jammer dat die tijd voorbij is en dat er geen kans meer is om bij de boekenjood te snuffelen en mooie vondsten te doen. Simon, David, Jozef en David Blok junior hebben hun stempel op het vak gedrukt en gelukkig is dat nu geboekstaafd (lees nog wat recensies hier en hier)

Toevalligerwijs las ik op hetzelfde moment een ander boek over een boekhandelaar die Blok heette: Blok, de boekhandelaar van mijn vader door Jan Brokken. Deze Blok was geen boekenjood en ook niet verwant aan die Blok-dynastie. Huib Blok was een oer-Rotterdamer van gereformeerde huize die vanaf de grond een gerenommeerde boekhandel opbouwde. Het boek van Brokken is verschenen als gelegenheidsuitgave bij het jubileum van de Koninklijke Boekverkopersbond in 2012. Ondanks dat ik geen boekhandelaar ben, heb ik gelukkig wel een exemplaar met de aanbeidingsbrief bijgevoegd: "Jan Brokken schreef met Blok het levensverhaal van een vader, een boekverkoper, een Rotterdammer en een man die met beide benen in de twintigste eeuw stond".

Net als het boek van Sanders is ook het boek van Brokken een meeslepend verhaal geworden over de historie van het boekverkopersvak. Een tijdsbeeld, een inkijkje in het klimaat en de cultuur van die tijd. En behalve de naam en het feit dat het om boeken gaat, lijken er maar weinig overeenkomsten tussen de boekenjoden en Huib Blok te zijn. Maar toch zijn er raakvlakken: Huib Blok was in de Tweede Wereldoorlog één van de leiders van het verzet in het Westen, hij werd gearresteerd en overleefde Dachau. In Dachau tekende hij de pui van zijn winkel, zoals hij het later zou bouwen. Die tekening uit Dachau siert het omslag van het boek.

De aanleiding voor Brokken om het boek te schrijven was dat Huib Blok bevriend was met zijn vader en wekelijks boeken kwam afleveren. Brokken kwam dus vaak in de winkel van Blok en kende hem persoonlijk. Hij sprak ook met oud-medewerkers van Blok en dat levert naast een schets van de boekhandel an sich, een persoonlijk portret op van een wat dominante, maar deskundige en betrokken boekhandelaar die zich steeds wist aan te passen aan de ontwikkelingen van de tijd.

Maar de tijd is genadeloos. De tijd voor boekhandels is slechter (Blok verkocht zijn winkel in 1980) en boekenjoden zijn er niet meer. Daarom is het mooi dat dergelijke boeken verschijnen om deze historie voor het vergeten te behoeden en een klein monument op te richten voor de betrokkenen. Voor de boekenliefhebber een feest om te lezen: het gaat immers om degenen die ons voorzien van onze dagelijkse behoefte aan bedrukt papier. Ik ben na het lezen van het boek van Brokken in mijn bibliotheek gaan kijken of ik tenminste één boek had dat ooit bij boekhandel Blok was gekocht, maar helaas ontbreekt dit. Na het lezen van dit boek vind ik eigenlijk dat ik als eerbetoon aan Blok tenminste één voormalig boek uit zijn winkel moet hebben. Gelet op zijn omzet in al die jaren zou dat toch niet al te moeilijk moeten zijn...

Nog één laatste associatie tot slot. Door al die historie over handelaren met de naam Blok moest ik denken aan het boek van Bordewijk: Blokken. Behalve de titel is er geen overeenkomst, want het gaat niet over boeken of boekhandelaren. Maar het is een boek dat zowel Huib Blok als David Blok meerdere keren in de winkel of de kar moeten hebben gehad. Zouden ze bij het lezen van de titel hebben geglimlacht en even aan zichzelf hebben gedacht?