75 - Adriaan van Dis compleet! (deel 1)

Het wonder is geschied: ik kan nu met recht zeggen dat ik een verzameling van één schrijver in mijn bibliotheek compleet heb!! Ergens is het de droom van de verzamelaar, maar het levert ook wat leegte op... om mijn verzameling compleet te houden hoef ik alleen maar alert te zijn en de nieuwe uitgaven te kopen. De uitdaging is weg, het zoeken naar bijzondere uitgaven in obscure winkels en vage markten hoeft niet meer.

En om welke schrijver gaat het dan? Hier is... Adriaan van Dis! En wat bezit ik nu dan allemaal van Adriaan. Ik ga er chronologisch - in volgorde van aanschaf - met jullie doorheen.

Het eerste boek dat ik van Van Dis kocht, was meteen zijn literaire debuut: de novelle "Nathan Sid". Uiteraard in de versie die niet in de winkel lag, maar het eerder verschenen nieuwjaarsgeschenk van uitgeverij Meulenhoff. Ik kocht deze Van Dis op 10 mei 1991. Dat betekent dat ik tussen mijn eerste en mijn laatste Van Dis ruim 14 jaar nodig heb gehad aan speurtochten.
Dat jaar kocht ik ook nog "In Afrika", net voor kerst was dat: 21 december 1991. Natuurlijk is ook dit een eerste druk, maar het is ook nog een gesigneerde versie. Ik kocht deze bij De Slegte in Amsterdam.
Na deze twee boeken, niet voor niets bijna de meest bekende van Van Dis, was ik meteen enthousiast over zijn schrijfstijl en wilde ik meer van hem lezen. En lezen betekent bij mij ook aanschaffen. Toch duurde het nog een paar jaar voordat het verzamelen verder ging. Pas op 13 oktober 1994 kocht ik het toen verschenen "Indische Duinen", ook eerste druk, gebonden en met stofomslag. Ook hiervan weet ik nog waar ik het kocht: bij Athenaeum, op het Spui in Amsterdam. Het was destijds een rib uit mijn lijf, want ik was nog student. Maar ik wist dat als ik het toen niet zou kopen, het later alsnog zou moeten. Mogelijk voor meer, maar waarschijnlijk na lang zoeken. En ik had al veel zoekwerk voor de boeg met de rest van zijn oeuvre, dus deze wilde ik dan toch maar vast arresteren.

Weer was het twee jaar stil met het verzamelen van Van Dis, maar toen ging het opeens heel hard. Midden juli 1996 stuitte ik eerst op een centraal exemplaar in mijn verzameling: de bibliofiele uitgave "De vraatzuchtige spreekt", een uitgave van Amo, stond bij De Slegte in Amsterdam op mij te wachten. Voor 35 gulden, niet gek voor een exemplaar dat in een oplage van 35 is gemaakt. Het is dan ook genummerd (nr. 23) en gesigneerd. Diezelfde dag kocht ik nog eerste drukken van "Een barbaar in China", het kleine boekje "Zoen" en een gesigneerd exemplaar van "Casablanca". Allemaal weer in Amsterdam gekocht, deels bij De Slegte en deels bij Kok in de Oude Hoogstraat in Amsterdam.
Ik herinner me dat deze collectieve aanschaf het moment was dat ik besloot dat ik álles van deze schrijver wilde hebben. Ik vond het nog steeds een geweldige verteller (hoewel ik de indruk had dat hij wel steeds over hetzelfde thema schreef...) en bovendien had ik inmiddels zoveel van hem, waaronder een paar redelijke zeldzame uitgaven (de speciale versie van Nathan Sid, de bibliofiele De vraatzuchtige spreekt) en een paar gesigneerde uitgaven, dat ik nu voor volledigheid ging.

En zo geschiedde. Had ik in 1996 al vier titels van Van Dis gekocht, in 1997 kocht ik er weer vier. Allereerst in januari 1997 de Postbank-uitgave "Noord Zuid. Een modern sprookje" (bij Aioloz, in Leiden). Een bedelbrief aan de VSB leverde mij vervolgens in juli de speciale uitgave "Classics" op, een uitgave van de Stichting VSB Fonds t.g.v. de tweede VSB Beurzendag in 1993. Een andere bijzonderheid was "Komedie om geld", een speciale uitgave t.g.v. het tienjarig bestaan van de Optiebeurs. Ook deze aanwinst was het resultaat van een smeekbede aan het secretariaat van de Optiebeurs, dat na een zoektocht door de archieven een exemplaar van in oktober 1997 dit boekje voor mij vond. De hartelijke brief van het secretariaat ("... het was een lange zoektocht, maar wel leuk.") heb ik erbij bewaard...
En dan wordt het in deze fase van de verzameling natuurlijk ook een kwestie van opletten. In de Volkskrant las ik dat bij uitgeverij Herik een bibliofiele uitgave zou verschijnen onder de titel Totok. De eerste, tweede en derde druk (elk 299 exemplaren) verschenen tegelijk, maar ik moest natuurlijk een eerste druk hebben. Bij Scheltema aan het Koningsplein in Amsterdam sloeg ik op 18 november 1997 mijn slag: nummer 275 van 299 was voor mij, en gesigneerd natuurlijk.

Gestaag ging het kopen door. In 1998 werden achtereenvolgens de speciale uitgave t.g.v. Dodenherdenking 1998 toegevoegd ("Een deken van herinnering. Gevolgd door het gedicht "de laatste wereldvrede" door Leo Vroman". Een maandje later, in juni 1998, kocht ik "Het beloofde land".

Daarna duurde het helaas weer bijna een jaar, maar na lang zoeken vond ik in maart 1998 de uitgave van Van Dis samen met Kadir van Lohuizen over Mozambique: "Waar twee olifanten vechten. Mozambique in oorlog".

Twee volgende jaren waren relatief mager, maar in 1999, vlak voor het sluiten van het millennium, ging het hard. Allereerst kocht ik de handelseditie van Palmwijn, dat eerder als boekenweekgeschenk was verschenen. Het boekenweekgeschenk vind je op elke straathoek, maar ik vraag mij af wie ooit deze uitgave kocht. Immers, waarom zou je veel geld betalen voor een boek dat je bijna overal gratis kan krijgen? Maar ik kocht het natuurlijk wel, in juli 1999. Tezelfdertijd vond ik in Hilversum, bij Frans Melk, de eerste druk van "Zilver. Of het verlies van de onschuld", mét stofomslag. Tientallen exemplaren zonder stofomslag zijn door mijn handen gegaan, maar eindelijk vond ik een goed exemplaar.

In september 1999 verscheen de roman "Dubbelliefde", met voorsprong Van Dis' minste boek. Maar ik was in een fase van verzamelen dat inhoud er niet echt meer toe doet: ook dit rampzalige boek hoort in de collectie thuis. Gekocht dus, eerste druk, stofomslag: het vaste patroon.
Tijdens het verzamelen komt onvermijdelijk ook secundair werk op je pad, zoals het boek van Paul Sars "Adriaan van Dis – de zandkastelen van je jeugd". Interessant in dat boek was de bibliografie, waaruit ik leerde dat bij uitgeverij Walva Boek ook secundair werk was verschenen, namelijk een studie over Zilver en Nathan Sid. Die kwam voorlopig op het verlanglijstje, dat gestaag korter werd.

In die jaren publiceerde Van Dis redelijk frequent. Zoals "Op oorlogspad in Japan" in juni 2000. Dat was alweer een makkie: verschijnen, kopen, klaar. Overigens inhoudelijk een ijzersterk boekje, heel anders dan wat hij tot nu toe had geschreven. De beschrijving van zijn reis in Japan en de emoties van de confrontatie met de voormalige bezetter in zijn jeugd zijn emotioneel, en zijn verscheurdheid goed beschreven.

Hetzelfde makkie had ik twee jaar (september 2002)later met de roman "Familieziek", toen Van Dis inmiddels bij zijn nieuwe uitgeverij Augustus, opgestart door ex-Meulenhoff redacteur Tilly Hermans, zat. Familieziek is, met name door de structuur, weer een uitstekend boek. Het thema is nog steeds vergelijkbaar met die uit eerdere boeken, maar anders opgezet. Ik moet eerlijk zeggen dat ik na de verschijning van Dubbelliefde twijfelde of ik door moest gaan met het verzamelen van Van Dis: was het eigenlijk wel zo'n goed schrijver. Maar na verschijning van "Op oorlogspad in Japan" en "Familieziek" wist ik het weer: hij is een uitstekend auteur.
Een jaar na "Familieziek" verscheen een speciale uitgave van het tijdschrift Optima met Adriaan van Dis als gastredacteur onder het thema "vrijtaal", oftewel vrijende talen. Deze uitgave biedt een interessant kijkje in de achtergronden van Van Dis, met name door de bijdragen over de invloed van taal en de achtergronden van taalvarianten in Nederland. Zo zijn er bijdragen van René Appel (over jongerentaal) en Arion (over Papiamento) in te vinden. Voor wie deze Optima nog niet heeft en in taal is geïnteresseerd: een aanrader!

Zo langzamerhand had ik nog maar een heel kort verlanglijstje met Van Dis-items over. Maar de laatste loodjes zijn natuurlijk altijd het zwaarst. Hoe ik deze laatste loodjes uiteindelijk toch binnenhaalde, met een voor mij onverwacht slotakkoord, vertel ik in het tweede deel van het verslag van mijn Van Dis-verzameling.