360 - Aanvullingen boeken-brieven Jan van Herreweghe

Ik heb al een paar keer geschreven over de indrukwekkende serie boeken van Jan van Herreweghe die verschijnt onder de titel “Het menselijk tekort bij een teveel aan papier”. Bijna elk jaar weer verschijnt een nieuwe uitgave, steeds een bundeling brieven aan “boekenvriend André”, waarin alle aspecten van boeken verzamelen, bibliofilie, lezen, bibliotheken en het ontmoeten van auteurs worden beschreven. Jan heeft schijnbaar alles gelezen en iedere nog levende auteur ontmoet en al diens boeken laten signeren. Elke brief is rijk aan details en gelukkig voorzien van een uitgebreide bronvermelding, zodat de lezer direct zelf aan de slag kan om de door Jan besproken boeken aan te gaan schaffen. Daarom gaat het lezen van zijn boeken niet zo snel: na elk hoofdstuk moet je eerst weer een tijdje zoeken op boekwinkeltjes, antiqbook en marktplaats om je tekorten aan te vullen.

Toch lijkt het ook Jan af en toe teveel te worden. In de 43e brief, uit Spreken in boekdelen, schrijft hij:

Ik verwijt mijzelf de naïviteit waarmee ik deze boekencyclus heb aangevat. (…) Het is maar dat ik thans ver gevorderd ben in mijn boekhistorisch onderzoek (…) maar opnieuw beginnen zou ik nooit meer doen. Ik ben in de eerste plaats een leesmachine en daarna schrijver. En ondanks het feit dat ik graag iets op papier zet, sla ik toch nog liever een bladzijde om.

En verder:

Ik kan rekenen op een trouwe schare standvastige en enthousiaste fans, die reikhalzend uitkijken naar het volgende boek, maar ook niet meer dan dat. Ik ben me er ondertussen van bewust dat bibliofilie geen massa verdraagt. Bibliofielen zijn meestal mensen die niet graag met hun liefde voor boeken uitpakken. Ze opereren in een duistere schijnwereld van naarstig zoeken en ijverig verzamelen. (…) Ik ben een tevreden man omdat ik goed besef dat schrijven over bibliofielie in Vlaanderen geen evidentie is en dat niemand mij dit voordeed.  

Maar niet alleen in deze boeken vertelt hij over zijn wederwaardigheden, bijna dagelijks post hij een bericht op Facebook waarin hij verhaalt over exposities, lezingen, signeersessies en andere literaire of culturele bijeenkomsten die hij bezoekt en waarover hij immer uitvoerig en met aanstekelijk enthousiasme vertelt. In feite schrijft hij zo elke dag een blogbericht - waar mijn miezerige jaarproductie op dit blog maar bleekjes bij afsteekt. Jan is trouwens zo’n beetje de enige reden dat ik Facebook nog aanhoudt, naast het feit dat een communicatiekanaal is van Stichting Desiderata. Verder wil ik niets meer met dit big tech platform te maken hebben - nodig mij dus niet uit als uw vriend daarop, want ik zal dit weigeren.

In 2015 schreef ik over mijn eerste aankoop van Jan’s boeken, in 2017 over mijn correspondentie met hem en in 2018 kon ik eindelijk al mijn door hem geschreven boeken laten signeren. Daarna werd het covid met alle beperkingen van dien, maar Jan schreef ijverig door. Ontmoeten zat er echter niet meer in. Wat ik echter nog niet eerder verteld had, was dat een citaat uit mijn correspondentie met hem de achterflap van Boekanieren in Bibliopolis (2016) heeft gehaald. Mooi dat ik op die manier een aanprijzing van het werk van Jan heb kunnen doen. Ik ben maar een bescheiden verzamelaar, maar desondanks ijdel genoeg om dit soort vermeldingen leuk te vinden, net als die keer dat ik ontdekte dat ik in de winkeldagboeken van Hinderickx en Winderickx was beland, of dat dit blog werd aangeprezen in het boek van Wim Huijser.

Ik heb de afgelopen jaren het aankopen van de boeken van Jan Bib, zoals hij zichzelf noemt, niet bij kunnen houden. Ik doe een vergelijkbare verzuchting nu al een paar blogs lang, namelijk dat ik achterloop met aankopen. Het lijkt erop dat de kloof tussen de boeken die ik nodig heb in mijn bibliotheek en die ik daadwerkelijk heb gevoelsmatig steeds groter wordt. Ik vrees dat ik het pad naar bibliomanie op ben gegaan en dat mij een tragisch en teleurstellend einde wacht, hopelijk zonder dat ik overga tot echt destructieve keuzes…

Ik liep dus al meerdere delen achter. In mijn vorige bericht schreef ik al over een onverwachte mooie vondst bij een inboedelveiling. En kort daarna was er voor mij weer een aangename verrassing. Dit keer was het de signaleringsfunctie op Marktplaats die zijn werk deed: Jan van Herreweghe is een zoekterm die ik volg, en ik kreeg een melding van een stapel uitgaven die te koop werd aangeboden. Ik bood onmiddellijk de vraagprijs en was diverse andere belangstellenden gelukkig te snel af. Een dag later had ik de boeken in huis. De eerste 9 delen van de aangeboden reeks had ik zelf al, maar ik kon 5 nieuwe delen toevoegen aan mijn collectie. Daarvan waren er vier al gesigneerd met opdracht: eentje voor Wim, eentje voor Leo en twee voor Henk. Het moge duidelijk zijn - zo blijkt uit deze niet-representatieve steekproef - dat de lezers van het werk van Van Herreweghe veelal mannelijk zijn. Het is algemeen bekend dat het verzamelen van boeken nog steeds overwegend een mannenactiviteit is, hoewel gelukkig het aantal vrouwelijke boekenverzamelaars blijft toenemen. 

Van Herreweghe schrijft ook regelmatig over het man-vrouw verschil in relatie tot boekenverzamelen. Hij opent De zegeningen van het boekenschap (2019) er zelfs mee:

Ik heb het in mijn geschriften - ofwel expliciet en/of tussen de regels - al dikwijls gehad over het feit dat mannen - in al hun naïviteit - grote verzamelaars van boeken zijn en vrouwen - in al hun nuchterheid - steeds weer bezwaar maken tegen te veel boeken in huis. (…) Voor heel wat vrouwen is dat een brug te ver. Tot op zekere hoogte ondergaan zij (lijdzaam!) de verzamelwoede van hun mannen en de daarmee gepaard gaande enorme hoeveelheden boeken waarmee het huis gevuld wordt.

Dit zelfde De zegeningen van het boekenschap opent met een brief over het boek Een bed tussen de boeken (Books, baguettes and bedbugs) van Jeremy Mercer, waarover ik in 2009 een blog schreef. De tweede brief gaat over het boek Blok. De boekhandelaar van mijn vader van Jan Brokken, waarover ik in 2014 schreef. Veel herkenning dus, want dit deel staat vol met beschrijvingen en verwijzingen naar boeken over boeken, in het bijzonder fictie waarin de boekhandel of het verzamelen van boeken centraal staat. De meeste beschreven titels heb ik zelf, maar ik heb toch nog een aantal nieuwe titels uit dit genre op mijn zoeklijstje gezet. Mijn citaat op de achterflap van Boekanieren in Bibliopolis blijkt maar al te waar: wij bibliofielen bewandelen vaak dezelfde route, en vinden dus veel herkenning bij elkaar.

De boeken vormen op zichzelf al een enigszins verzamelwaardige reeks. De oplage is niet zo groot (300 à 400 per keer) en dus enigszins schaars - hoewel het de vraag is of zijn lezerspubliek heel veel groter is dan dat. Maar aardig is dat er rondom die reeks nog wat overige verzamelwaardige uitgaven zijn. Zo is er het houten boekobject Manieren van ordenen (oplage: 30), is elk afzonderlijk boek in de reeks ook deels Romeins genummerd (steeds 30 per keer) en verscheen één van de brieven uit Er zijn nooit teveel boeken, alleen teveel mensen in een aparte uitgave met medewerking van de kunstenaar Denmark. 

Hoewel elke uitgave op zich een indrukwekkende stortvloed van boekenfeiten is, wil het niet meteen zeggen dat alle brieven ook hoogstaande literatuur vormen. Het zijn toch veelal ervaringen, lange citaten of navertellingen van andere boeken. Verwacht geen echte bibliothistorische analyses of bibliofiel speurwerk. De opsommingen zijn toch enigszins lukraak en lijken alle kanten op te gaan. Elke thematische brief bevat vooral anekdotische informatie losjes gegroepeerd rond een thema of schrijver. Naast informatie uit boeken zijn er ook veel kranten- of andere berichten ter illustratie die een bepaald punt verder uitwerken. En de navertellingen van boeken zijn eigenlijk het verslag van een leeservaring, waarin vele citaten uit het boek worden voorzien van commentaar. Verder wordt weinig verteld over de verzamelaar zelf, of de lijnen die hij volgt in zijn collectie. Wat beweegt Jan, waar werkt hij naar toe? Nee, hij is (nog) geen Alberto Manguel, Nicolas Basbanes of Holbrook Jackson. Maar hij is een vrolijke en belezen Vlaming die zichzelf niet zo serieus neemt en tegelijkertijd een enorme feitenkennis in hoog tempo met de lezer deelt. Deze mix maakt het voor mij nu juist zo aantrekkelijk: de toon is licht, het enthousiasme aanstekelijk en je leert nog een paar dingen onderweg. 

Kom maar op Jan, met je volgende boek!