340 - Vertellingen voor één nacht

In mijn vorige posts ging ik onder meer in op bibliofiele uitgaven van / over Ferdinand Bordewijk en Nescio. Dergelijke mooie uitgaven verdienen brede aandacht. In het algemeen hebben verzamelaars een trots rijtje met schaarse, bibliofiele uitgaven in hun bibliotheek van een schrijver die ze bewonderen, of in uitvoeringen die bijzonder zijn of die vanwege de inhoud er uit springen. Het zijn de bijzondere onderdelen van de verzameling die vaak extra belicht worden en veel aandacht krijgen. En niet voor niets, want vaak is er een hoge prijs voor die uitgaven betaald of er is heel lang naar gezocht. Dan mag zo’n boek wel wat extra aandacht en liefde krijgen.

Maar verzamelen gaat over zoveel meer dan dat. Het gaat om het bij elkaar krijgen van samenhangende zaken - en in het geval van boeken kan dat gaan over bepaalde series, auteurs, fondsen, ontwerpers, illustratoren of wat dan ook. En dat hoeft niet altijd een exclusieve bezigheid te zijn gericht op dure publicaties. Zo zijn er tal van mensen die bijvoorbeeld Salamanderpockets verzamelen, en het is nog een hele toer die bij elkaar te krijgen. Ook zijn er veel verzamelaars van boekenweekgeschenken, Literaire Juweeltjes, Zwarte Beertjes, Penguins, Insel-Bücherei of andere over het algemeen goed verkrijgbare en redelijk betaalbare boeken. Dat wil zeggen: het lijkt alsof deze goed en makkelijk verkrijgbaar zijn en de kringloopwinkels puilen er van uit, maar juist het compleet krijgen van een serie kan uiteindelijk nog best problematisch zijn, om verschillende redenen:

• dergelijke 'goedkope' uitgaven hebben de neiging om snel schaars te worden, omdat ze vanwege de kwaliteit (goedkoop papier) snel uit elkaar vallen. Ook al omdat er door lezers weinig zorgvuldig mee wordt omgegaan, het is immers maar een 'goedkope' uitgave en er is daarmee eerder kans op schade en verlies;
• zeker de wat oudere uitgaven worden schaars omdat er weinig waarde aan wordt gehecht en ze niet snel in kringloopwinkels of antiquariaten terechtkomen. Bij het opruimen van persoonlijke boekencollecties zijn dit de boeken die sneller bij het oud papier worden gelegd. En als ze al in een kringloopwinkel komen, worden ze daar vandaan ook snel weggegooid om ruimte te maken voor 'betere' boeken;
• er zijn altijd wel een paar exemplaren in een serie die om wat voor reden dan ook veel schaarser en daarmee duurder zijn dan andere. Hoewel je ook die nog steeds gewoon in een kringloopwinkel kan vinden als je blijft zoeken (en probeer dat maar eens met een bibliofiele uitgave!). Zo wordt Salamander 147, Geen tijd voor tranen van Truus Wijsmuller-Meijer, als zeldzaam beschouwd en deze wordt dan ook voor hoge prijzen verhandeld. Ook voor Penguins geldt dat er verschillende heel zeldzaam zijn, check hier een YouTube video waarin een verzamelaar zijn top 10 met waardevolle Penguins voorstelt. Je moet het maar net weten als je op een boekenmarkt bij een doos vol oude Penguins staat: zit er misschien een verborgen schat tussen?
• niet altijd is duidelijk uit hoeveel delen een serie bestaat. Zo zijn de Salamanderpockets genummerd, maar sommige nummers in de reeks zijn nooit verschenen. Als je dat niet weet, kan je heel lang zoeken naar een nummer dat helemaal niet bestaat. Gelukkig is er niet al te lang geleden een mooi overzicht voor de verzamelaar verschenen. Een ander voorbeeld is de Amstel Klassiek reeks van Veen uitgevers, die bijvoorbeeld door Danny Habets wordt verzameld. Er is geen definitieve lijst met titels van deze reeks beschikbaar, dus je kunt als verzamelaar verrast worden door titels in de reeks waarvan je niet wist dat ze bestonden. Je weet dan ook nooit of je helemaal compleet bent.

Door professionele boekhandelaars wordt nogal eens met dedain neergekeken op dergelijke verzamelingen van reguliere boekenreeksen. Ik maakte mij er 13 jaar geleden al boos over en onlangs las ik nog een neerbuigende opmerking over verzamelaars van Salamanderpockets, die kennelijk ten onrechte trots zijn als ze 400 exemplaren bij elkaar hadden. “Welk een cultuurschat! Welk een vreugde”, noteert een niet nader te noemen Utrechtse antiquair cynisch in zijn gepubliceerde dagboek op 29 maart 1990. Ik begrijp dit soort dingen nooit zo goed. Ook ik ben enorm onder de indruk van de schoonheid van een bibliofiele uitgave of van een complete collectie van de Russische Bibliotheek van Van Oorschot. Een collectie Hermans in eerste druk is prachtig. Maar een boek is een boek en hoe leuk is het als mensen hun passie in boeken kwijt kunnen door een mooie serie pockets te verzamelen, of boekenweekgeschenken? Waarom daarop neerkijken? Dat motiveerde mij nog eens extra om hier aandacht te besteden aan zo'n weinig indrukwekkende serie waar ik toch wel wat verzameltijd in heb gestopt.

Vertellingen voor één nacht

Het Parool, 11-2-1994

Een voorbeeld in mijn bibliotheek van een dergelijke 'goedkope' serie die nog best lastig compleet te krijgen (en ook rommelig is gepubliceerd), is de serie Vertellingen voor één nacht die vanaf de eerste helft van de jaren '90 van de vorige eeuw door Meulenhoff werd uitgegeven. Voor - toen nog - een paar gulden per stuk waren deze klein formaat boekjes (15 x 10 cm) te koop in de boekhandel. Een kassakoopje, waarbij ik mij herinner dat de verschillende delen in een kartonnen display stonden zodat je ze eruit kon zoeken. Het waren boekjes ter promotie van het werk van verschillende Meulenhoff-auteurs. Soms een verhaal uit een bundel, soms een hoofdstuk uit een boek maar steevast een pocket met circa 75-90 pagina's. 
De afbeelding hiernaast is een artikel uit het Parool van 11 februari 1994 waarin MvN (Matthijs van Nieuwkerk?) opgetogen de serie aankondigt met vermelding van de prijs van vijf gulden. De schrijver noemt dit "een stuntje" en "goedkoper dan een broodje paling".  In een artikel in Trouw van december 1995 worden de Vertellingen voor één nacht aanbevolen als Sinterklaascadeautjes. Op dat moment verschenen vier nieuwe deeltjes (Bassani, Høeg, Levi, Mishima). Jaap de Berg memoreert in die aankondiging nog even dat de Vertellingen weliswaar goedkoop zijn, maar dat de mini-Penguins die op dat moment op de markt zijn slechts een rijksdaalder kosten en daarmee half zo duur zijn.

De boekjes werden herkenbaar vormgegeven waarbij de standaarduitvoering is:

• formaat 10 x 15 cm
• een fragment van een schilderij op het omslag die op een of andere manier slapen, de nacht of nachtrust symboliseert
• de titel en auteur in een vierkant blok met witte kaderrand op verschillende plekken op het omslag
• in veel gevallen een balk bovenaan de voorzijde waarin de naam van de serie staat

  

  Twee typen logo's op de rug van de 
  Vertellingen voor één nacht

• het achteromslag bestond meestal - niet altijd - uit een foto van de auteur en een korte introductie van het werk
• op de rug het logo van Meulenhoff (in twee varianten)

In de serie verscheen werk van Nederlandse, Vlaamse en internationale auteurs uit het Meulenhoff-fonds. Bijvoorbeeld Jan Wolkers, Maarten Biesheuvel, Carolijn Visser en Hermine de Graaf. Maar ook van Primo Levi, Gustave Flaubert en Luigi Pirandello.  

In het boek van Frank de Glas met de titel De regiekamer van de literatuur: een eeuw Meulenhoff 1895-2000 wordt beschreven hoe Meulenhoff in de jaren '80 en '90 verschillende reeksen startte (en stopte) in een poging nieuwe markten aan te boren. Onderdeel daarvan waren deze Vertellingen voor één nacht (vanaf 1994) en Gedichten voor één nacht (vanaf 1991), "eenmalige goedkope uitgaafjes bedoeld als promotie voor andere werk van de erin opgenomen auteurs". 

Ik heb tot nu toe 32 titels uit of verwant aan de reeks Vertellingen (en Gedichten) voor één nacht weten te vinden. De meeste van de titels zijn op dit moment gewoon verkrijgbaar via Boekwinkeltjes.nl, vanaf één euro. Maar zoals altijd zijn er uitzonderingen. Van de 21 uitgaven uit de kern van de reeks - ik kom daar zo op terug - waren de uitgaven Shanghai by night van Carolijn Visser en Minnebrieven van een Portugese non in de vertaling van Arthur van Schendel op het moment van schrijven van dit blog niet onmiddellijk te koop via Boekwinkeltjes.nl of Marktplaats. Dat maakt ze niet per se schaars, maar het is wel een signaal dat ze mogelijk schaarser zijn dan de andere deeltjes.

1: 21 Vertellingen voor één nacht

Het rommelig organiseren van de serie heeft te maken met de verschillende publicatievormen van de boekjes waardoor het soms arbitrair is of ze wel of niet in de serie thuishoren. Je zou kunnen zeggen dat de kern van de serie bestaat uit de boekjes die specifiek aangeduid worden als "Vertellingen voor één nacht" (in meervoud aangeduid), door en voor Meulenhoff zijn uitgegeven en regulier te koop waren in een boekhandel. Het formaat (lengte x breedte) is identiek en het gebruikte papier vergelijkbaar. Alle hebben het logo van Meulenhoff op de rug. Dit zijn de eerder genoemde 21 boekjes. Daarnaast zijn er drie deeltjes "Gedichten voor één nacht". 

Aan de foto is te zien dat de uitvoering redelijk uniform is, maar toch zijn er verschillen. Van de 21 boekjes volgen er 16 het format "schilderij gerelateerd aan nachtrust aan de voorzijde / auteursfoto aan de achterzijde". Bij 4 exemplaren (Flaubert, Gogol, Pirandello en Wilde) is qua vormgeving gekozen voor een fantasie-design dat op de voor- en achterzijde is aangebracht, zonder auteursfoto achterop. Bij één exemplaar (Van Schendel) is de voorzijde wel een schilderij, maar is de achterzijde effen. Wellicht is er bij de vier afwijkende ontwerpen voor gekozen om uit te drukken dat het om auteurs gaat die al langer overleden zijn en uit het buitenland komen. Hoewel Pirandello duidelijk van een andere generatie is dan de andere drie (Pirandello overleed in 1936, de andere in of voor 1900). Toch waren de andere buitenlandse auteurs in de reeks (Dahl, Høeg, Levi, Marquez, Mishima, Sacks, Vargas Llosa) bij de verschijning van de reeks ofwel nog in leven, of redelijk kort daarvoor overleden (Mishima in 1970, de anderen later). Maar of de sterfdatum het verschil in ontwerp heeft gemaakt? Het is ook niet zo dat deze uitgaven later in de serie verschenen. Aan het nieuwere Meulenhoff-logo te zien verschenen de 4 in het artikel in Trouw genoemde deeltjes als laatste (Bassani, Høeg, Levi, Mishima) en zij passen bij het standaardformat.

De lijst van 21 (in alfabetische volgorde van auteursnaam, veelal staat er geen verschijningsjaar vermeld) is als volgt:

1. Giorgio Bassani - Lida Mantovani
2. J.M.A. Biesheuvel - Giuliano
3. Roald Dahl - Madame Rosette
4. Gustave Flaubert - Een eenvoudige ziel
5. N.W. Gogol - De mantel
6. Hermine de Graaf - De zeevlam
7. Peter Høeg - Reis naar een donker hart
8. Oek de Jong - Lui oog
9. Lieve Joris - Reis naar het Hart der Duisternis
10. Rudy Kousbroek - De magische driehoek
11. Primo Levi - Mijnheer Simpson
12. Gabriel Garcia Márquez - In ons dorp zijn geen dieven
13. Yukio Mishima - Rouw om het vaderland
14. Luigi Pirandello - De lijfrente
15. Renate Rubinstein - Een man uit Singapore
16. Oliver Sacks - De wereld der onnozelen
17. Arthur van Schendel (bew.) - Minnebrieven van een Portugese non
18. Mario Vargas Llosa - De jonge honden van Miraflores
19. Carlijn Visser - Shanghai by night
20. Oscar Wilde - Lord Arthur Saviles misdaad
21. Jan Wolkers - De wet op het kleinbedrijf

Naast deze 21 zijn er uitgaven die in meerdere of mindere mate als onderdeel van de reeks kunnen worden beschouwd. Ik onderscheid daarin een paar categorieën.

2: 3 Gedichten voor één nacht

Er zijn voor zover mij bekend drie boekjes verschenen met de opdruk "Gedichten voor één nacht", dit zijn bundels met verzamelingen van respectievelijk Chinese, Japanse en Spaanse poëzie. Qua uiterlijk zijn de boekjes aan de voorkant, behalve de titel van de reeks, identiek aan de Vertellingen. De schilderijen hebben echter geen verband hebben met nachtrust maar passen bij het land/cultuur waaruit de poëzie is geselecteerd. Ook het formaat en het papier is hetzelfde, inclusief het logo op de rug. In die zin horen zij dus thuis in de kern van de serie. Ik herinner mij dat ze gelijktijdig met de 21 deeltjes proza werden aangeboden (in dezelfde display), hoewel uit het boek van Frank de Glas blijkt dat ze drie jaar eerder verschenen. Maar het verschil in reeksnaam onderscheidt ze natuurlijk van andere. Daarnaast zijn dit alledrie nadrukkelijk vertaalde verzamelbundels van meerdere auteurs, waar het bij de Vertellingen steeds gaat om eigen werk van één auteur. Toch is achterin de drie bundels Gedichten een lijstje opgenomen waarin de beschikbare uitgaven van Vertellingen en Gedichten door elkaar staan vermeld, alsof het één serie is dus. 

De drie bundels zijn:

1. W.L. Idema (keuze en vertaling) - De volle maan van het verleden. Klassieke Chinese gedichten
2. J. van Tooren - Het zingen van de krekels. Japanse haiku
3. Dolf Verroen - Sevilla mijn liefde! Coplas van Spanje

3:  Uitgaven alleen voor tijdschriftlezers

Naast de uitgaven van Meulenhoff zelf voor de boekhandel, zijn verschillende Vertellingen voor één nacht op een bijzondere manier verschenen, namelijk als bijlage bij een tijdschrift, als cadeau voor lezers. Uiterlijk zien deze uitgaven er bijna hetzelfde uit als de reguliere Vertellingen voor één nacht, maar in het colofon en soms op het omslag zijn kleine verschillen te zien. Zo staat er bij deze exemplaren niet "Vertellingen voor één nacht" (meervoud) maar "Vertelling voor één nacht" (enkelvoud) op het omslag. Ook ontbreekt het Meulenhoff-logo op de rug. 

Mij zijn op dit moment 6 van dit soort uitgaven bekend: één was een bijlage bij Psychologie Magazine, één bij Viva, en maar liefst vier uitgaven verschenen als bijlage bij het Vlaamse tijdschrift Elga. Wat het verzamelen van die laatste vier iets ingewikkelder voor mij maakt, is dat deze allemaal verschenen in België en nauwelijks in Nederland. Dat betekent dat het zoeken wordt bemoeilijkt omdat ze niet automatisch op boekwinkeltjes.nl of Marktplaats terechtkomen. Het is een kwestie van zoeken op Vlaamse tweedehandssites. In vijf gevallen volgen de pockets het format "schilderij op de voorkant /auteursfoto op de achterkant", maar slechts twee schilderijen verwijzen naar het thema nachtrust. In één geval (St Aubin de Téran) is er sprake van een afbeelding die zich over voor- en achterzijde uitstrekt.

Bij tijdschriften verschijnen regelmatig literaire uitgaven in de vorm van een kleine pocket. Specifiek van Viva heb ik bijvoorbeeld zelf nog een verhaal van Margriet de Moor staan dat met het blad werd meegestuurd (Op de rug gezien). Bij boekwinkeltjes.nl vind ik verhalen van Ronald Giphart en Herman Brusselmans die bij Viva verschenen. In al deze gevallen is de uitvoering echter wezenlijk anders dan die van de Vertellingen voor één nacht, zowel qua vorm als qua opmaak. 

Uitgaven verschenen bij tijdschriften:

1. (Elga 1997) Jan Burke - Duivelse fantasieën
2. (Elga juli 1994) Marilyn French - Dagboek van een slavin
3. (Elga januari 1995) Lieve Joris - Amadou
4. (Elga juli 1995) Carolijn Visser - Een tuin in de tropen
5. (Psychologie Magazine november 1995) Oliver Sacks - Wel en niet zien
6. (Viva juni 1995) Lisa St Aubin de Terán - Zee van verlangen

4: Overige uitgaven

De laatste twee boekjes zijn wat mij betreft echt randgevallen. Alleen op basis van het formaat en een aantal elementen van de uitvoering kan je volhouden dat ze verwant zijn aan de serie, maar het onderscheidende criterium "... voor één nacht" ontbreekt helemaal. Het vereist dus wat lenigheid in denken om ze erbij te zetten. Het gaat hier in de eerste plaats om een bundeltje verhalen met de titel Pennevruchten, dat je in 1995 cadeau kreeg bij aanschaf van een Parker 45 Matte Black. Hierin staan verhalen opgenomen van Adriaan van Dis, Maarten Biesheuvel, Fleur Bourgonje, Roald Dahl en Charlotte Mutsaers. De tweede is een boekje van Etienne van Heerden met daarin twee verhalen: De dolle hond en Kikuyu. Deze werd in 1997 door de Vlaamse Boekverkopersbond uitgegeven ter gelegenheid van de Boekenweek, met de focus op Zuid-Afrika. Het boekje van Van Heerden lijkt nog het meest op de uitgaven in de reeks: auteur en titel staan in een vierkant vak met witte omlijning, Er staat een schilderij op de voorkant en een auteursfoto op de achterkant. En in een horizontale balk staat wat het voor uitgave is. De uitgave Pennevruchten is echt een buitenbeentje; alleen het formaat en de uitgever stemmen overeen en eventueel het vierkante vak met titel en auteur (hoewel zonder witte rand). Maar in dit geval is ook het papier anders.

Nog iets over de auteurs

Het is altijd interessant om nog even een blik te slaan op de auteurs in de serie. Ik schreef al dat het een gemengd gezelschap is van Nederlandse, Vlaamse en internationale auteurs. Dat het deels Nederlandstalig werk is en deels vertaald. Maar los daarvan zijn er enkele auteurs die met meerdere werken zijn vertegenwoordigd:

• Carolijn Visser, Lieve Joris en Oliver Sacks vinden we twee keer terug met werk in deze reeks. In alle gevallen zijn ze één keer te vinden in de kern van de verzameling (de 21 boekjes) en één keer in een bijzondere uitgave. Niet verrassend is de tweede uitgave van Oliver Sacks verspreid als bijlage bij Psychologie Magazine. Visser en Joris zijn beide meegestuurd met Elga magazine.
• Nemen we ook de verhalen in de bundel Pennevruchten mee, dan hebben ook Maarten Biesheuvel en Roald Dahl twee vermeldingen in de reeks, één keer in de kerncollectie en dus één keer in een verzamelbundel.
• Drie van mijn uitgaven zijn gesigneerd: de beide uitgaven van Lieve Joris en die van Oek de Jong.

Compleet of niet?

Zoals het gaat met dit soort uitgaven weet ik dus nooit of ik de serie al dan niet compleet heb. Zeker als het gaat om de bijzondere uitgaven buiten de kern van de serie. Ik ben redelijk zeker dat de kern van de serie Vertellingen voor één nacht is beperkt tot 21 titels en dat er 3 titels als Gedichten voor één nacht mogen worden beschouwd. Maar voor het aantal uitgaven dat met tijdschriften werd meegestuurd of anderszins als cadeau/speciale uitgave is gepubliceerd durf ik mijn hand niet in het vuur te steken. Zo ontdekte ik nog maar kort geleden het bestaan van de bundel Pennevruchten, nog daargelaten de vraag of deze eigenlijk wel echt tot de serie hoort. Het zal dus toch een kwestie blijven van zoeken in de bakken met miniboekjes bij antiquariaten en kringloopwinkels om te zien of er nog een exemplaar opduikt dat qua formaat, uitvoering, papier en/of opdruk als deel van deze verzameling mag worden beschouwd. Wat dat betreft helpt de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek ook niet echt, want daarin staan maar 11 uitgaven gemarkeerd als onderdeel van de serie. Tussen die 11 staat ook één van de bijzondere uitgaven, dus kennelijk hanteert de KB de brede definitie van de serie. Zo beschouwd missen er dan nog minstens 21 deeltjes bij de KB.  Het betekent dat ik de rest heb toegevoegd aan mijn lijstje boeken dat ooit aan de KB zal worden gedoneerd, ter toekomstige aanvulling van de collectie daar.

Voor wat betreft de mij bekende 32 boekjes mis ik er nu nog eentje: de uitgave Duivelse fantasieën van Jan Burke is vooralsnog onvindbaar. Schrijver dezes houdt zich zoals altijd warm aanbevolen bij eenieder die het boekje heeft liggen en er afstand van zou willen doen...