303 - Warm welkom voor winkeldochters

Onlangs zag ik op Catawiki een kavel dat mij in eerste instantie niet zo aansprak, maar waar ik uiteindelijk toch op toesloeg. Dat had onder meer te maken met de lage prijs maar ook met de inhoud: voor 18 euro werd ik eigenaar van 11 gesigneerde uitgaven die afkomstig waren uit de bibliotheek van de dichter en literatuurcrtitcus, maar ook leraar Nederlands, D.A.M. (Dick) Binnendijk (1900-1984). Dick Binnendijk is bekend van zijn eigen werk, maar natuurlijk ook omdat hij op het Amsterdamse Vossius Gymnasium de leraar was van onder meer Hanny Michaelis en de broers Karel en Gerard van het Reve en omdat hij zich liet gelden in polemieken met Menno ter Braak, Marsman en Du Perron. Hij had een langdurige relatie met Emmy van Lokhorst, maar trouwde uiteindelijk in 1929 met Enny Paauw.

Ik hou sowieso van gesigneerde literaire boeken (volgens de meest recente telling heb ik 443 gesigneerde werken in mijn bezit) en deze Dick Binnendijk bewoog zich in interessante kringen, want in het kaveltje zaten ook boeken van onder meer Ed Hoornik, Maurice Roelants en Jeanne van Schaik-Willing. Allemaal auteurs die rond de oorlog veel gelezen werden, maar tegelijkertijd ook wel een beetje gelden als 'de oude garde'. De vernieuwing in de Nederlandse literatuur was aanstaande, maar die begon niet bij Dick Binnendijk. Hij schreef er wel veel over en volgde het op de voet.

Dit kavel was voor mij ook interessant in het licht van 75 jaar bevrijding, omdat de kring van auteurs waar ook Binnendijk toe behoorde getekend is door de oorlog. Zijn leerling Hanny Michaelis, die getrouwd was met Gerard Reve, heeft in haar postuum uitgegeven oorlogsdagboeken over haar relatie met Binnendijk geschreven - en ook over haar verhitte dromen over hem. In elk geval was Binnendijk ook haar grote literaire inspirator. In de biografie van Henriette van Eyk schrijft Aukje Holtrop hoe in de oorlogsjaren avonden werden georganiseerd met ‘geestverwanten’ waar onder meer het echtpaar Binnendijk en Jeanne van Schaik Willing aanwezig waren. Van deze laatste zijn er twee boeken in het kavel: Dwaaltocht uit 1977 (“voor Enny en Dick. In hartelijke vriendschap”) en en Odysseus weent uit 1953 (“Voor Dick en Enny. In vriendschap. Jeanne. Februari ‘53”). Daarnaast de bundel Vrij Volk waarvan zij samen met o.a. Antoon Coolen en Albert Helma de auteur was (“Voor Dirk. Van Jeanne. 12 oct. ‘45”). Dit is de tekst van een herdenkingsstuk dat voor het eerst op 6 juni 1945 werd uitgevoerd in de stadsschouwburg, door een toneelgroep met de naam 5 mei 1945.

Ook Ed. Hoornik was bevriend met Binnendijk en hij volgde hem op als redacteur van het maar kort bestaande tijdschrift Centaur. Om die reden ook twee werken van hem in het kavel: De vis (ik had al de uitgave van De Roos uit 1965, maar nu dus ook het origineel, met opdracht: “Voor Dick en Enny. Ed. Hoornik, 2 april ‘62”) en De overlevende. In dat laatste boek (“voor Dick en Enny”) zit een handgeschreven brief waarin de briefschrijver een bespreking van dit boek door Anton Koolhaas in het NRC terugstuurt (“Lieve Dick. Met veel dank het knipsel retour”). De brief is geschreven op het briefpapier van de classicus Everhardus Otto Houtsma en volgens de beschrijving van het boek in de catalogus zou dit een brief van deze Houtsma moeten zijn. Maar... E.O. Houtsma overleed al in 1905, dus deze brief uit 1968 moet afkomstig zijn van zijn (klein)kind, vermoedelijk, want de letters E.O. zijn op het briefpapier doorgestreept maar de naam Houtsma niet. Dus welke Houtsma woonde er in 1968 op de Bloemgracht 4 in Amsterdam?

Hoe dan ook - de brief bespreekt de recensie van Koolhaas (“dat ik het anders zie dan Ton”) en sluit onder de onleesbare ondertekening af met het begin van een recept voor spitjes. Die start van het recept herhaal ik met veel plezier - zo krijgt dit blog ook nog eens een kookrubriek:

"Laat allerhande vlees in blokjes snijden en zet die 24 uur in een marinade van maisolie, citroensap, peper, laurier, tikje zout, tijm, knoflookpoeder en mespunt gemberpoeder."

Hier stopt de brief, dus wat Dick en Enny na 24 uur met de gemarineerde vleesblokjes deden zullen we nooit weten. Maar wie trekt krijgt in spitjes, vindt hier een hedendaags recept.

Het kavel werd op catawiki aangeboden door antiquariaat Fokas Holthuis, van wie ik sowieso een vaste klant ben. Ik heb al een stevig rijtje boeken van Fokas in mijn bibliotheek staan en put graag kennis uit de goed gedocumenteerde nieuwsbrieven en catalogi. Toen ik het kavel ontving zat daar catalogus 59 bij uit november 2012 bij. Hierin staan alle boeken uit het kavel opgesomd - ze hadden dus al ruim 7 jaar doorgebracht op de planken bij Fokas. De catalogus begint met een mooie Ten Geleide, waaruit duidelijk wordt dat de boeken in de catalogus - en dus ook die nu in mijn bezit zijn - afkomstig zijn van een studeerkamer in Nijmegen. Het leeuwedeel van het boekenbezit van Binnendijk werd na zijn dood verkocht aan Antiquariaat Schuhmacher, maar deze bleven kennelijk achter. Ik heb al eerder bij Fokas boeken gekocht uit een deel van een schrijversbibliotheek: mijn exemplaar van de De Roos-uitgave De Harp was afkomstig uit de bibliotheek van de Nijhoffs. Ik schreef erover in dit bericht.

Fokas schrijft in zijn Ten Geleide dat Binnendijk gezien werd als “een vertegenwoordiger van een voorbije schrijversgeneratie”. Dat de belangstelling voor aan hem gerelateerd werk mede daarom misschien wel klein is, blijkt wel uit deze opbrengst van het kavel. In de toch al bescheiden geprijsde catalogus zouden deze boeken circa €190 moeten opbrengen; ik kocht ze dus voor minder dan 10% van de gevraagde prijs. Ik deed meteen een extra bestelling, want Fokas had nog twee andere boeken staan die ik ook wilde hebben. Dat scheelde in elk geval weer verzendkosten...Voor mij een mooie aankoop en Fokas is van een aantal winkeldochters af hoewel ik mij de teleurstelling over de opbrengst kan voorstellen. En zo werd ik de trotse bezitter van weer 11 boeken met een bijzondere provenance, een mysterieuze brief en een half recept voor spitjes.