324: Vakantie: literair Sicilië

Ik schreef er al eerder over: als ik op vakantie ga naar een specifieke plek, dan wil ik liefst een stapel boeken meehebben die zich op die plek afspelen of daar geschreven zijn). Zo ook dit jaar: deze herfst stond Sicilië op het programma en daar heb ik passende boeken bij gezocht. 

Dit boek las ik niet

Het meest voor de hand liggend zou zijn om De tijgerkat van Giuseppe Tomasi de Lampedusa te lezen, een van de bekendste romans met Sicilië als thema. Het boek speelt zich af rond ca 1860 tijdens een belangrijke fase van de Siciliaanse geschiedenis: de landing van Garibaldi op het eiland en de overgang naar de Italiaanse eenheidsstaat. Mooi trouwens hoe ook in de net aangehaalde uitgebreide weergave van dit eenwoordingsproces op Wikipedia de bekendste zin uit het boek wordt aangehaald: "Alles moest veranderen, opdat alles hetzelfde zou blijven". Maar deze roman had ik al gelezen en hoewel er niks tegen herlezen is (sterker nog: deze roman wordt nogal eens als een typische herleesroman aangeduid), had ik genoeg alternatieven bij me.

Maar deze boeken wel

Vincenzo Florio (1799-1868)

Van minder literair gehalte dan De tijgerkat maar misschien daardoor wel een lekker vakantieleesboek was De leeuwen van Sicilië van Stefania Auci. Dit boek is ook gebaseerd op historische feiten, in dit geval volgt het de opkomst van de familie Florio al een van de machtigste families op het eiland. Gestart als kleine ondernemers groeien de Florio’s in drie generaties uit tot een rijke koopmansfamilie die actief is in talloze activiteiten: tonijnvangst, specerijenhandel, postbezorging, wijnproductie. Tot grote frustratie van de Florio’s blijven ze echter altijd als ‘import’ gezien worden door de oude adel van Sicilië. Ondanks dat die adel veelal verarmd is en de Florio’s nodig heeft om überhaupt financieel te overleven. De opkomst van de familie Florio is ingebed in de historische ontwikkelingen op Sicilië, grotendeels in dezelfde periode als waarin De tijgerkat speelt: de voortdurende strijd rond de onafhankelijke positie van Sicilië en daarmee de strijd met de Bourbons. Ook in de historische intermezzo's in dit boek wordt trouwens de uitspraak uit De tijgerkat aangehaald; dat laat zien hoezeer dit het spel weergeeft van alle belangen die in de tweede helft van de 19e eeuw in Italië speelden. Ook de Florio's lopen daar op stuk: alles mag veranderen, maar uiteindelijk met als doel dat alles hetzelfde zou blijven - in het bijzonder de feodale verhoudingen op Sicilië. En hoe rijk en machtig ze ook worden, daar doen de Florio's niets aan.

Het was toch weer een bijzondere ervaring om het boek van Auci te lezen terwijl ik een wijntje dronk aan dezelfde haven in Palermo als waar Paolo in 1799 aanmeerde als eerste Florio in Sicilië. Het huis dat zijn zoon Vincenzo Florio aan de andere kant (vanuit mijn perspectief) van de haven liet bouwen staat er nog steeds, evenals de wijngaarden in Marsala waar de beroemde Florio Marsala-wijn wordt gemaakt. Op weg terug naar het hotel liep ik door dezelfde straten als die in het boek worden genoemd: dit geeft net wat meer sfeer aan het boek dan wanneer je het leest op een druilerige herfstmiddag ergens in Nederland.

Daarna was het tijd voor Gesualdo Bufalino, de Siciliaanse schrijver van  wie gelukkig enkele boeken in vertaling zijn verschenen. Ik las De leugens van de nacht, een prachtige roman over vier terdoodveroordeelden die elkaar hun levensverhaal vertellen in de nacht voor hun executie. Hoewel fictie, is de setting ook hier weer de turbulente 19e eeuw en de onrust rond de onafhankelijkheid van Sicilië. Toch is dit niet de focus van het boek: het gaat over de verhalen van de veroordeelden, maar vooral om de reden waarom ze het verhaal vertellen en wat er van waar is. De ontknoping is te mooi om weg te geven, maar heb boek heet natuurlijk niet voor niets De leugens van de nacht. Het is vast al opgevallen: de thematiek van het boek lijkt een beetje op de Decamerone. Dat wordt in het boek zelf ook meermalen benoemd, de terdoodveroordeelden noemen hun verhalenvertellerij zelf hun nachtelijke Decamerone, zij het een stuk korter dan het origineel.

Natuurlijk zijn Tomasi de Lampedusa, Auci en Bufalino niet de enige schrijvers die (fictie)boeken van betekenis over Sicilië hebben geschreven. Naast de nodige romans over de maffia (Mario Puzo!) is er bijvoorbeeld ook nog de serie detectiveromans van Andrea Camilleri waarin inspecteur Montalbano op Sicilië misdaden oplost. Ook voor reizigers met andere literaire interesses is er dus nog genoeg te kiezen voordat je het vliegtuig of de boot naar dit prachtige eiland neemt.

Een boekhandel in de open lucht

Naast deze vakantieliteratuur was er natuurlijk ook nog genoeg te ontdekken in Palermo zelf. De vele (en soms overweldigende) bezienswaardigheden daar worden in andere blogs beschreven - hier gaat het alleen over boeken. Daarom wil ik er één locatie uithalen: de openluchtboekhandel van Pietro Tramonte in het centrum van Palermo. In een steegje en op een pleintje daarachter staan lange rijen met kasten vol boeken. Volgens Pietro zijn het er intussen 70.000 en ik geloof zomaar dat het waar is. Afgedekt door plastic zeilen tegen de regen staan de boeken op klanten te wachten. Ongeprijsd - je mag er voor geven wat je wilt, hoewel een like een gratis boek oplevert. Ook kinderen mogen een gratis boek uitzoeken.

De voorraad is natuurlijk overwegend Italiaans, hoewel er ook een aardige sectie boeken in andere talen is: Engels, Duits, Frans, Russisch en zelfs Nederlands. Niet dat die laatste nu zo’n bijzondere collectie is: het zijn toch vooral achterblijvers van toeristen en daarmee enigszins gedateerde boeken. Plus dat de kwaliteit er niet echt op vooruit gaat in de open lucht.  Wat ik wel passend vond, was dat er een exemplaar van De tijgerkat in het kratje met Nederlandse boeken lag. Kennelijk achtergelaten door iemand die net als ik graag boeken leest die passen bij de plek van vakantie. Na even zoeken trok ik er nog wel een mooi exemplaar van Gerrit Komrij uit: zijn roman Over de bergen. En later nog een mooi gebonden Engels boek voor de dochter (ik geef de titel niet weg want ze leest dit blog en moet het boek nog krijgen). Omdat ik de beroerdste niet ben gaf ik Pietro er 5 euro voor. Dat leidde tot een ingewikkeld dialoogje:

Pietro: Just 5 euro?

Ik: 5 euro it is.

Pietro: No more?

Ik: Should it be more?

Pietro: Do you think it should be more?

Ik: What do you think?

Pietro: What do you think?

Ik: Is it enough for you?

Pietro: Is it enough for you?

Ik: It’s enough for me. Is it enough for you?

Pietro: It’s enough for me.

Ik: Are you happy?

Pietro: I’m happy.

Ik: Then I’m happy too.

En daarmee waren de boeken dan eindelijk van mij. Al met al heb ik een aangename tijd doorgebracht tussen de rekken van Pietro. Waarbij ik het niet kon laten om ook nog wat boeken te sorteren: het kratje met Nederlandse boeken bevatte ook enkele Duitse boeken, die heb ik weer netjes bij de Duitsers teruggezet. Deze fantastische plek is zeker een bezoek waard. Pietro zit er elke dag, behalve zondag, want dan wil zijn vrouw graag dat hij thuis is (zo vertelde hij). Terwijl ik bij de boeken was zag ik dat mensen hem boeken kwamen brengen. Zo komt hij dus inderdaad aan zijn voorraad: mensen brengen hem hun overtollige boeken, waarna hij ze na ingewikkelde dialogen met klanten weer voor een paar euro van de hand doet. Voor mij een mooie tijdsbesteding in een fantastische stad. Die natuurlijk nog veel meer boekhandels bevat, maar niet zo uniek al deze in de Via Monte Santa Rosalia.