288 - Ethiek van de boekensneuper

Het stond al een paar jaar op mijn lijstje, maar onlangs werd het zomaar aangeboden bij de Slegte in Leiden: het boekje Hayward Ho! A bookhunter's holiday to the British Isles of Ethiek van de boekensneuper. Ik had ooit een referentie naar dit boekje gelezen en omdat de term boekensneuper erin voorkwam, moest ik het natuurlijk hebben. En ook omdat het over lotgenoten met dezelfde aandoening als ikzelf gaat: gedeelde smart is halve smart. Het duurde alleen een paar jaar voordat het mij belandde. Maar uiteindelijk is het een verzamelaarswijsheid: elk boek komt ooit een keer ergens te koop, en dan is het een kwestie van toeslaan.

Ik denk dat ik de verwijzing las in het blad De boekenwereld waarin een artikeltje van J.A. Brongers stond die dit boekje had ontvangen: "van een zeer bevriende relatie ontving ik een zeldzaam boekje (oplage ca. 30 exemplaren) geschreven door Hans Heesen en Harry Jansen en getiteld: Hayward Ho!... of Ethiek van de boekensneuper. Het is een ‘preview’ (verschenen t.g.v. de Utrechtse antiquaren-nieuwjaarsborrel 1997/'98) van een omstreeks de huidige jaarwisseling verschenen groter boek. Het woord sneuper breekt er in door; dat doet me veel plezier. Ik ben erg blij met het boekje. Het boekje gaat over het onderling abjecte gedrag van sneupers tijdens gemeenschappelijke boekenreizen." Nadat hij nog een aantal andere boeken noemt, ondertekent hij met "J.A. Brongers (de sneuper zelve)". Ik had al eens geschreven hoe ik werd aangezien voor Brongers omdat ik ook de naam sneuper draag. Maar ik erken hierbij nog maar eens publiekelijk dat J.A. Brongers de enige echte sneuper is.

Wat Brongers niet vertelde - hoewel hij niet voor niks het 'onderling abjecte gedrag' benoemt - is hoe hilarisch dit boekje is. Zoals de titel al aangeeft gaat het over een reis naar Groot-Brittannië van een groepje bevriende antiquaren en verzamelaars. Zij beschrijven hun verschillende strategieën en hoe ze proberen elkaar voor te blijven bij het vinden van de beste boekenbuit. Het lijkt wel een soort Voetbal Inside, maar dan voor boekenliefhebbers. Persoonlijk zou ik het fantastisch vinden als er een soort Boeken Inside voor boekensneupers is, waarbij een tafel met verschillende types elkaars vondsten en opvattingen becommentariëren en uit de school klappen over hun "abjecte gedrag".

Het groepje van de beschreven reis bestaat uit Harry, Fred (die klassiek geschoold is), Hans, Theo, Marina, Peter, Ed, René I en René II. En hoewel nadrukkelijk wordt gezegd dat de namen fictief zijn, kan het bijna niet anders dat Hans Heesen en Harry Jansen (de auteurs van het boekje) in het gezelschap zitten en dan zal Ed wel Ed Schilders zijn, Peter is vermoedelijk Peter IJsenbrant en aangezien Utrecht het vertrekpunt lijkt te zijn schat ik in dat de twee René's René Hakkert en René Hesselink zijn. Het helpt om gezichten te zien bij de verschillende avonturen die worden beschreven.

Maar waarin zit 'm nu de ethiek van de boekensneuper? Dwars door alle avonturen heen worden verschillende ongeschreven regels uit de wereld van het boekensneupen benoemd (en wordt beschreven hoe de deelnemers hun best doen om de regels te breken in het belang van het eigen gewin). Zo is er de wet van Ed: "dat iedere sneuper in het antiquariaat een eigen kast annexeert, met zijn lichaam, door pal voor de kast te gaan staan. (...)  De ethiek van de boekensneuper beschouwt schending van het kastrecht als een wandaad." Ik herken de wet van Ed en vind het onverdraaglijk dat als ik van links naar rechts en van boven naar onder door een kast ga, een andere bezoeker ergens halverwege in dezelfde kast gaat kijken. Ik maak niet vaak mee dat ze er dan ook iets uithalen, maar als dat gebeurt dan voel ik dat schending van het kastrecht inderdaad een wandaad is: zoiets doe je niet!

De heren beschrijven ook de tactieken om de concurrentie af te schudden wanneer in een antiquariaat een interessante kast wordt gespot (afleidingsmanoeuvre: "Kijk, afgeprijsde Majakowski's!", en de concurrentie blijft kijken terwijl jij doorgaat). Een schitterend verhaal is hoe collega's uit een antiquariaat in Brighton worden geruft. Of hoe op slinkse wijze een van de deelnemers boeken wegkaapt door voor openingstijd een briefje in de bus van een ander antiquariaat te doen met zijn wensen, zodat de anderen achter het net vissen. Tussen al deze onfrisse activiteiten door staan leerzame tips: "Loslippigheid wordt gegarandeerd afgestraft. (...) Houd dus te allen tijde uw mond en doe alsof u gek bent." En de 'absolutely not done's' oftewel de rotgeintjes worden uitvoerig beschreven (en ontkend door de daders, die commentaar geven onder elk stukje). Zoals het bewust naar het verkeerde antiquariaat sturen van de concurrentie, of benoemen dat je een bepaald boek zag staan op een plek waar iedereen de dag ervoor was (en niet meer naar teruggaat). Of een boek waarvan je weet dat iemand het al jaren zoekt, bewust aan een ander geven. De reden van deze vertelsels dient een belangrijk doel. Want in de inleiding staat al: "Waarom is dit boekje geschreven? Opdat het als waarschuwing diene voor de argeloze tegen de arglistige boekenjager".

Overigens is het antiquariaat in Brighton al gesloten - heeft de antiquarische scheet meer impact gehad dan alleen het wegjagen van een paar collega-sneupers? Maar waarschijnlijk hebben verschillende van de andere genoemde antiquariaten het ook niet overleefd. In de twintig jaar tussen het bezoek van dit gezelschap en het moment dat ik het verslag las heeft er een ware kaalslag plaatsgevonden, zodat een nieuw reisje minder makkelijk zal verlopen. Aan de andere kant zullen er altijd antiquariaten blijven of komen, zoals ik in mijn eigen Londense boekenreisje beschreef. Of we laten ons inspireren via YouTube:

In het colofon van Hayward Ho! staat dat dit boekje een voorpublicatie is uit een eind 1998 te verschijnen werk. Het lijkt mij duidelijk dat dit nooit echt de opzet was, maar jammer is het wel. Ik kan zoals gezegd niet genoeg krijgen van dit soort verhalen van boekenjagers - of dat nu op papier is of in een wekelijkse tv-show met steeds nieuwe gasten die uit de doeken doen waar en hoe ze hun mooie vondsten doen en welke trucs ze hebben uitgehaald om hun concurrenten voor te zijn. Maar voorlopig moet ik het doen met dit veel te dunne boekje: slechts 36 pagina's. Volgens hetzelfde colofon is de oplage circa 30 exemplaren. Ik ben blij dat ik het bezit, en ik heb er geen enkele valse truc voor hoeven uithalen! De ethiek van de boekensneuper is soms ook dat er langdurig en geduldig gezocht moet worden. En dat is uiteindelijk waar het voor de sneuper allemaal om gaat.

Naschrift juli 2021: Hayward Ho! is opnieuw gepubliceerd, als een luxere uitgave van de Stichting Desiderata. Lees voor de verschillen en overeenkomsten met de oorspronkelijke uitgave mijn blog daarover.