172 - Een verzamelaar koopt (teveel), maar nu weten we waarom

In november 2004 kondigde ik al aan dat ik dit boek zou kopen, en nu is het dan toch al sneupend gelukt (zoveel leuker dan gewoon maar te bestellen, toch?): To have and to hold van Philipp Blom. Het boek beschrijft de ontwikkelingen van het verzamelen en het aanleggen van verzamelingen in de afgelopen eeuwen. Verzamelen ontwikkelde zich van een activiteit van zeer rijken naar een hobby van zeer velen. Was eenverzameling oorspronkelijk bedoeld om de wonderen van de wereld te tonen en een beeld te scheppen van het universum, de hedendaagse verzamelaar creëert zijn eigen universum en is daarbinnen de heerser.

Blom beschrijft chronologisch de verzamelingen van enkele Europese vorsten, later van enkele zeer rijke handelaren en vervolgens van verschillende uitzinnige verzamelaars. De verzamelingen hebben vaak betrekking op kunst en natuur en variëren van diersoorten tot planten en schedels. Pas in latere jaren worden ook alledaagse zaken verzamelbaar en waardevol. Blom schrijft: 

"What, then, makes a collected object valuable - why is someone prepared to pay a small fortune for a stamp that is no longer valid, for an empty matchbox that missed the rubbish bin only because its last user had a pure aim, for a bottle that has not contained any wine for decades? (...) Their value can lie only, if not in their usefulness, then in their significance; they mean something, stand for something, carry associations that make them valuable in the eye of the collector."

Geen rocketscience, maar wel mooi verwoord in elk geval. Een fraai hoofdstuk gaat over de verzameling van Blom's (adoptie-)grootvader, een Leidse bibliofiel. Blom schrijft met bewondering over zijn opa en over boekenverzamelaars in het algemeen:

"When he died, aged ninety-four, a few books of his library found their way into our house. Everything wonderful seemed to stem from him, be connected with him (...) Book collecting has many faces. It is perhaps the richest, most amibguous form of collecting. (...) Nowhere has collecting more different faces than among those who invest their capital, temporal and financial, in books. (...) The library, a space where books are ordered and classified and not just jumbled in heaps of unconnected titles, becomes a story in its own right; within it; at least, things have their place in the scheme of things, on their shelf."

Dus boekenverzamelaars hebben een passie voor boeken, willen een systeem beheersen, kennis verzamelen, unieke exemplaren bezitten. In het beschrijven van boekenverzamelaars haalt Blom onder meer Walter Benjamin aan (ik schreef er hier over) en Nicholas Basbanes (zie hier). Om over de ziel van de boekenlezer/verzamelaar meer te weten kocht ik het boekje Motieven voor het kopen en lenen van boeken, een verslag van een onderzoek door de "Stichting Speurwerk betreffende het boek". Of eerlijk gezegd: ik kocht het vanwege de beperkte oplage (500 ex.) en het voorwoord van Martin van Amerongen.

Hoe dan ook, dit boekje is het verslag van een kwalitatief onderzoek onder verschillende lezers naar gedrag en beleving rond lezen.
De reden voor het bezitten van bezoeken waren volgens het onderzoek de volgende:

• de waarde: verstrooiing en/of informatie opdoen
• de meerwaarde: kunnen herlezen en/of voor 'de heb' en/of het gevoel van rijkdom en/of de status en/of de familietraditie en/of om emotionele redenen

Wat betreft het kopen van boeken blijkt dat boeken in het geval van fictie vooral worden gekocht als de consument de schrijver kent en waardeert, tenzij de prijs te hoog is. Voor non fictie geldt dat vooral wordt gekocht wanneer het boek mooi uitgevoerd is of de consument de serie kent en waardeert.

Het is allemaal niet verrassend, zo vond ook Martin van Amerongen: "Zelf had ik, met mijn gezonde boerenverstand, reeds vermoedens in deze richting. Dat deze vermoedens nu officieel door zo'n kwalitatief onderzoek zijn bevestigd stemt mij tot enige tevredenheid (...) Af en toe komen er gegevens of vermoedens bovendrijven die waarachtig tot enig nadenken stemmen"

Als je bovenstaande boeken naast elkaar zet, komt er inderdaad wel een beeld van de kopende en verzamelende boekenliefhebber bovendrijven. En bij sommigen loopt het een beetje uit de hand, zoals Tom Raabe op buitengewoon grappige wijze beschrijft in Biblioholism. Net als To have and to hold voor luttele dollars aangeschaft via eBay. Biblioholism gaat in op het wezen van de maniakale verzamelaar, de verschillende verschijningsvormen van de ziekte, de gevolgen voor de omgeving en uiteindelijk op de oplossing. Elk hoofdstuk staat bol van de mooie voorbeelden, rake beschrijvingen van de afwijkingen van verzamelaars en observaties die soms té pijnlijk zijn. Heerlijk leesvoer, maar het laatste hoofdstuk in het boek (de oplossing voor de verslaving) sla ik over - ik ben wel zover dat ik een diagnose bij mezelf stel, maar nog lang niet zover dat ik een oplossing wil. Ik heb nog grote plannen met mijn bibliotheek en ben er nog niet aan toe om die te laten verstoren door zaken zoals gezond verstand.