5 - Hugo Brandt Corstius: 15 jaar zoeken

Vandaag was een prachtige dag. Eindelijk, eindelijk, eindelijk een boekje dat ik al 15 jaar op mijn verlanglijst meesleep ontvangen. Het is de voordracht van Hugo Brandt Corstius (oftewel HBC) uit 1974 bij zijn aanvaarding van het ambt van buitengewoon lector in de automatische informatieverwerking bij de Erasmus Universiteit. Geen reguliere uitgave, maar een gelegenheidsuitgave, vermoedelijk in kleine oplage en voor een heel ander publiek dan zijn andere werk. En misschien daarom wel zo moeilijk te vinden...

Ik ben al lang een fan van Hugo Brandt Corstius. Zijn spitsvondigheid, zijn taalvondsten, zijn polemieken: ik lees ze graag. En niet alleen onder zijn eigen naam, maar al zijn pseudoniemen. Grappig is dat hij zijn pseudoniemen ook echt als aparte personen beschouwt. In de literatuurlijst bij deze lezing neemt hij dan ook gewoon een artikel van Battus (=van hemzelf) zonder enig commentaar op... Zouden de lezers van toen al geweten hebben wie Battus is? Hij had toen al publicaties op zijn naam staan als Piet Grijs en Raoul Chapkis, maar de eerste boekuitgave als Battus verscheen pas in 1978. Aangehaald wordt het artikel De vertaalmachine in Hollands Maandblad uit maart 1973.

Hoogtepunten die ik mij van HBC herinner zijn zijn commentaar op elke nieuwe druk van de Dikke van Dale. Het ding was nog niet uit, of hij had alweer een artikel waarin hij genadeloos tal van fouten aanwees in dit standaardwerk: foute citaten, onjuiste conclusies, spellingsfouten... Het is mij altijd een raadsel geweest hoe iemand zo grondig zoveel tekst kon lezen, en zoveel fouten over allerlei obscure onderwerpen eruit kon halen en toch een regulier gezinsleven had. Niet dat ik het inhoudelijk kon controleren, want ik heb soms geen idee waar hij het over heeft, maar indrukwekkend is het wel. Ook zijn spelen met taal, zoals in Opperlandse taal- en letterkunde en het latere Opperlans! is een bron van vermaak. Hoe kan iemand zoveel taalcuriosa in een ogenschijnlijk zo logisch systeem proppen? In dat verband moet ik een van zijn briljantste stukken noemen: "Hua Yüan Tse leest de Volkskrant", gepubliceerd in het Hollands Maandblad nummer 303 (1973) en verschenen in het boek Rekenen op taal van het pseudoniem Hugo Battus. Dit verhaal gaat over een Chinees die geen Westerse taal of spelling kent, maar aan de hand van de dagelijkse verschijnende Volkskrant een logische redenatie begint over de betekenis van letters en woorden. Stap voor stap ontdekt hij klinkers, medeklinkers, woorden, zinnen en betekenissen. Met een ijzeren consequentie ontsluiert Hua onze taal. Een meesterlijk stuk! 

Dat redeneren met ijzeren consequentie is een handelsmerk van HBC. Als hij een onderwerp beetpakt of bespreekt haalt hij hiermee genadeloos alle drogredenen of flauwekulargumenten uit iemands opvattingen. Piet Grijs heeft ooit een stuk geschreven over Saddam Hoessein en de eerste Golfoorlog. Het verhaal heet "Buren" en hij beschrijft hoe de buurman (= de VS) de buurvrouw (= Saddam) mishandelt. Hij slaat haar het hele huis door en ze loopt met blauwe ogen en kneuzingen over straat. Maar de buurt vindt het op zich geweldig, want ze was een mispunt en arrogant, en bovendien had ze de scooter van iemand anders achterovergedrukt. Toch zijn op een gegeven moment de meningen in de buurt verdeeld, maar wat doe je eraan? Naar de politie gaan kan niet, want buurman werkt bij de politie. Met zo'n verhaal ga je je opeens ongemakkelijk voelen (als je dat al niet deed) over de oorlogstaal van het Westen bij de oorlog tegen Irak, begin jaren '90, maar eigenlijk nu ook. Het stuk is gepubliceerd in Schuld en boete uit 1993. 

Vanwege het grote plezier dat ik aan het lezen van zijn werk beleef, wil ik een complete verzameling HBC in de boekenkast hebben staan, en daar hoort dan uiteraard ook zijn academische werk bij. Het boekje dat ik zojuist kreeg dateert uit 1974, toen de computer nog geen gemeengoed was en is dus hopeloos gedateerd, want het vakgebied is enorm ontwikkeld. HBC schrijft: "een computer is een apparaat dat informatie, gegeven als een rij van tekens, verwerkt". Omdat het zo oud is en eigenlijk geen literatuur is, is het zoals ik al aangaf des te schaarser. Maar ik heb het gevonden via de beproefde methode: de titel intikken in Google, en daar kwam hij naar voren: bij Hoeksbooks één van de 737 boekwinkeltjes van boekwinkeltjes.nl! Voor één euro... Grote vondsten hoeven niet duur te zijn, ze kosten alleen veel geduld... En een beetje geluk. 

Ik weet dat er nog minstens één andere HBC verzamelaar in Nederland is, en dat ook hij naarstig op zoek is naar het niet-literaire werk van HBC. Jaren geleden hebben we wel eens wat gecorrespondeerd. Ik geloof dat hij erg teleurgesteld was toen ik het proefschrift van HBC Exercises in computational linguistics op de kop tikte. Ik ben benieuwd wat hij van deze vondst zou vinden.... Sowieso is het bestaan van andere verzamelaars soms lastig. Ik weet: het houdt de markt levend en zorgt voor het voortbestaan van talloze antiquariaten. Maar als we allemaal op hetzelfde jagen, wordt het soms toch vervelend, zeker als ik achter het net zou vissen.

4 - Boeken haiku

Interieur Hoogstins

Ook nog opgedaan bij antiquariaat Klondyke, een wonderschoon boekje van Gaby Bleijenbergh, het heet "Haiku rond het boek". Eigenlijk is het geen boekje, maar een opgevouwen blad in een kartonnen omslag. Het was een nieuwjaarsgeschenk voor de Parnassus/Apostrof boekhandels voor de jaarwisseling 1993-1994. In deze zit een kaartje van boekhandel Hoogstins. Maar is het die in Amsterdam?

Hoe dan ook, hier komen twee haiku van Gaby:

de omslag strelend 

weerloos voor de verleiding 

van het nieuwe boek 

Precies het soort activiteit waar ik mij vaak mee bezighoud, en waardoor ik voor de bijl ga. Natuurlijk zegt het omslag niet alles over het boek. Maar als ik weet welk boek ik wil hebben, en ik zie het, en ik kan het aanraken - dan is alle weerstand gebroken. Dan ben ik weerloos geworden.

lezen - denken - zien 

langzaam vormt de betekenis 

de rang der woorden 

Mooie beschrijving van wat er gebuert tijdens het lezen. Mooi dat het vormen van de betekenis hier voor de rang van de woorden gaat, je zou denken dat het andersom is, maar eigenlijk is dat niet zo. Door de betekenis die ontstaat worden de woorden als zodanig opnieuw geordend, en dan pas ga je het zien. Om iemand te parafraseren: "je ziet het pas als je het doorhebt".

3 - Een sneeuwbal van boeken

Zoals gezegd, soms vind je een antiquariaat of een lang gezocht boek door het simpelweg intikken van de boektitel in Google. Dat deed ik ook met "Kruis of munt" van Toon Tellegen, een speciale uitgave ter gelegenheid van landelijke gedichtendag.

Ik ben dol op speciale uitgaven, boekjes die in kleine oplages verschijnen ter gelegenheid van bijzondere momenten en die niet of nauwelijks te koop of te krijgen zijn. Vaak gedurende een korte periode, of alleen op een bepaalde plaats, of alleen als je iemand kent. Zoals boekenweekgeschenken, nieuwjaarsgeschenken van uitgeverijen, genummerde uitgaven, dat werk. Alweer een subverzameling van mij zijn dan ook de kleine dichtbundeltjes die elk jaar verschijnen ter gelegenheid van landelijke gedichtendag en die gedurende één maand te koop zijn.
Maar natuurlijk had ik weer eens niet opgelet en was deze allereerste gedichtendaguitgave aan mijn aandacht ontsnapt. Gelukkig bood Google uitkomst. Want wat bleek? Antiquariaat Klondyke in Almere had 'm op voorraad. Maar nu niet meer, want hij is van mij. Een gedicht uit het boekje:

Een bloem

Als ik een bloem was,
zou ik dan nu bloeien?

Of zou ik een bijzondere bloem zijn
een onvoorstelbare bloem,
een bloem die niet kan kiezen tussen bloeien en niet bloeien,

en die over de rand van een vaas voorover leunt
om te zien of zijn afgrond een bodem heeft?

Of zou ik alleen maar kunnen bloeien,
moeten bloeien,
rood en gedachteloos,
op een ongerepte schoorsteenmantel, ergens
tussen schaamte en geluk?

En als ik een bloem was,
zou ik dan weten wanneer ik moest verwelken?
Nu nog niet?

Het bleef natuurlijk niet bij surfen naar Klondyke. Ik heb uitvoerig hun site bekeken. Zij blijken inmiddels een aparte categorie "speciale uitgaven en gelegenheidsuitgaven" te hebben, precies het gebied waar ik zo gek op ben. Alle reden om Klondyke met een bezoekje te gaan vereren. Wat eenvoudig was, want op hun site staat een routebeschrijving naar een enigszins desolaat industrieterrein in Almere. Daar heeft het antiquariaat een geweldige ruimte over twee verdiepingen waar zeer goed gesorteerd een enorme voorraad boeken staat. Op alle gebied: literatuur, natuur, geschiedenis, religie, filosofie, techniek, etc. etc. Moeder en zoons waren aanwezig en serveerden heerlijke koffie, met koekjes. Waar vind je dat nog? Uiteindelijk ging ik met tien boeken weg, waarover later meer. En zo werden één boekje twee boekjes, en uiteindelijk twee handen vol boekjes. Een mooie sneeuwbal die mijn kant op rolde.

Maar één ervan wil ik toch noemen. In het voorbijgaan zag ik ergens terzijde het boekje "Sabberita" van A.F.Th. van der Heijden liggen.

Bij uitstek een speciale uitgave, want het is uitgegeven door Athenaeum Boekhandel en niet in de handel verkrijgbaar. Op een forum over A.F.Th. zelf vraagt iemand dan ook naar de verkrijgbaarheid van dit boek. Het antwoord: "Om het te vinden moet je hopen dat één of ander antiquariaat het aanbiedt. " En dat deed Klondyke, voor 2 euro. Dat doet trouwens ook nog antiquariaat Colombine, voor 15,90 euro. Voorwaar een goede aankoop!

2 - Egidius, waar bestu bleven?

In mijn vorige post schreef ik over het niet meer bestaande antiquariaat Egidius in Amsterdam.
Dit antiquariaat had een prachtig visitekaartje, dat ik nog steeds bewaar. Aan één kant ervan staat het gedicht over Egidius, dat uit de 14e eeuw stamt.

Het trof mij dat de eerste regel nu ook van toepassing is op dit antiquariaat:

Egidius, waar bestu bleven?
Mi langt na di, gezelle mijn;
Du koors die dood, du liets mi't leven.

Dat was gezelschap goed ende fijn,
Het scheen 'teen moeste gestorven zijn...

Volgens het visitekaartje is het een anoniem gedicht, maar anderen houden op Jean Moritoen als auteur. Het stamt in elk geval uit de 14e eeuw.

Het mooie van het antiquariaat was dat er altijd wel iets was dat ik wilde hebben. Dat was tevens een gevaar, maar als ik mijzelf wilde verwennen dan liep ik er even binnen. Weinig antiquariaten hebben dat. Het hangt af van de sortering, de sfeer, de bereisbaarheid... Ik heb dat ook bij Aioloz, bij Frans Melk, bij Boek en Glas, om er een paar te noemen...

Jammer dat antiquariaten verdwijnen, maar het stimuleert om weer nieuwe te zoeken waar je vaste klant kunt worden. Honkvastheid is voor een verzamelaar ook niet goed.

n.b. Egidius bleek helemaal niet opgeheven, maar op een andere locatie gevestigd te zijn. Een paar jaar later was er weer verwarring over het verdwijnen van Egidius, Perkamentus schreef erover. Hoe dan ook, Egidius is hier te vinden.

1 - Boekenblog

Goed, ik heb het besloten: deze blog gaat over de jacht op boeken, oftewel het boekensneupen.

Dat deze activiteit zo heet, leer ik uit een versgejaagd, of: gesneupt, boek. Het "ABCDarium voor de boekensneuper" (J.A. Brongers, 1989) is een woordenboek voor mensen die boeken verzamelen en sneupen. Ondertitel: Rondgang door de boekenwereld. Het boek is een opsomming van alle denkbare en ondenkbare termen over boeken, verwijzingen naar boeken over boeken, biografietjes van bekende verzamelaars en korte beschrijvingen van interessante verzamelingen. Door Brongers bijeengebracht in een zakboekje om bij je te dragen als je op jacht bent.

Dat het boekje van Brongers bestond wist ik natuurlijk wel, en daarom stond het ook op mijn verlanglijstje van boeken, dat ik overigens altijd bij mij heb. Zo'n verlanglijstje heet, aldus Brongers, een desiderata ("wensenlijst van een collectioneur. Men kan deze bij het sneupen bij zich dragen") en het mijne beslaat 1 A4 in een klein lettertype. Op mijn verlanglijstje staan een heleboel boeken die ik nog wel eens denk te krijgen en een heleboel boeken waarvan ik vermoed dat ze nooit de mijne worden. Hoewel ik er wel eens van droom dat ik op een dag op een rommelmarkt een oude doos opendoe, en daar ligt dan opeens een stapeltje eerste drukken van Nescio's "Dichtertje, De Uitvreter, Titaantjes", die ik vervolgens voor en fooi meeneem naar huis. Nescio is een van mijn literaire helden, daarom van hem een foto.


De werkelijkheid is dat ik dat boek waarschijnlijk niet zal bezitten, net zo min als de eerste druk van Bordewijks "Bint", die ik onlangs aangeboden zag voor 850 euro. Ik zal voorlopig geen 850 euro uitgeven voor een boek, daarvoor zijn mijn middelen te beperkt. Ik hou dit soort titels wel op mijn lijst omdat ik, zoals elke verzamelaar, compleetheid nastreef. En je weet maar nooit, tenslotte.

Vooralsnog zal ik het moeten doen met een facsimile uitgave van Dichtertje, De Uitvreter, Titaantjes en van Bint (zie afbeelding). Dan lijkt het alsof ik het origineel in de kast heb staan, maar het is niet zo. Toch hebben ook de facsimile-uitgaven hun eigen waarde. Ook al had ik het origineel, dan nog zou ik de facsimile willen hebben, zo stel ik mijzelf gerust.

Facsimile, ook een woord dat Brongers uitlegt: "zo getrouw mogelijke, vaak fotografische nadruk van een manuscript (soms van een boek of prent); zij kunnen puur kijkboek zijn". Handig boekje van Brongers!

Aangezien ik pas jarig ben geweest heb ik weer wat meer geld tot mijn beschikking. Of, zoals dat in bedrijfstermen heet: de overnamekas is goed gevuld. Dat is goed nieuws voor mijn desiderata. Eén van de eerste dingen die ik dan doe is naar de database van Antiqbook gaan om te zien of er misschien boeken van mijn verlamglijst worden aangeboden. Antiqbook is een goudmijn voor mijn bibliotheek en een bodemloze put voor mijn financiën.

En natuurlijk was het ook nu weer meteen raak, zelfs in de categorie 'betaalbare boeken'. Eén van de eerste hits was een boek dat ik al jaren zoek: "Brieven zonder grieven" van Adriaan van Dis. Het werd aangeboden door antiquariaat Festina Lente in Groningen (andere link). Hoe dit boek daar komt is mij een raadsel, want Festina Lente specialiseert zich naar eigen zeggen in boeken op het gebied van Italië. Het boekje van Van Dis gaat helemaal niet over Italië, maar over de genoegens van het schrijven van brieven. Het is dan ook een lezing die hij hield voor - toen nog - de PTT en dat prachtig is uitgegeven: in linnen gebonden, in een kartonnen doosje. Klein, prachtig, een ontbrekend stukje in mijn Van Dis-verzameling, en: niet duur! Via Antiqbook besteld en twee dagen later per post in huis. Fantastische service uit Groningen.

Ik had dit boek al eens eerder gezien, namelijk bij het niet meer bestaande antiquariaat Egidius aan de Nieuwezijds Voorburgwal in Amsterdam. Ik heb het toen laten staan, want ik vond het te duur. Stom natuurlijk, en dat realiseerde ik mij toen ik thuis was. Ooit leerde ik van Boudewijn Büch dat alle boeken die je wilt ooit een keer langskomen en je de mogelijkheid bieden om ze aan te kopen. Maar: ze komen maar één keer langs en als je de kans niet neemt ben je te laat en heb je voor altijd spijt. En inderdaad, toen ik de volgende dag terugkwam bij Egidius was het boek weg. En nu is ook Egidius weg.

En zo gingen vijf jaar voorbij waarbij het boekje op mijn lijst bleef staan en ik van tijd tot tijd in antiquariaten, op internet, via boekenzoekdiensten onder andere naar dit boek zocht. Tot het zomaar opeens in Antiqbook stond en ik kon toeslaan. Büch gelogenstraft, gelukkig maar voor deze keer.