348 - Het niet bestaande juweeltje en het einde van een (saaie) reeks

Het verzamelen van reeksen, ik schreef er al vaker over. Verzamelen van reeksen is wat mij betreft een aangename prikkel in het leven van de verzamelaar: toch dat laatste deeltje toevoegen aan de reeks, zodat uiteindelijk compleetheid wordt bereikt (sowieso het hoogste doel van elke verzamelaar). En het maakt niet uit of dat nu prestigieuze reeksen betreft, zoals de Russische Bibliotheek, de Gouden Reeks of alle uitgaven van Stichting de Roos of minder prestigieuze reeksen. Zoals boekenweekgeschenken, Salamanders of Zwarte Beertjes.

Eerder schreef ik al over de series Vertellingen voor één nacht en de Slibreeks. Jammer genoeg is de Slibreeks, waar elke keer een uitgave in verrassende vormgeving en met bijzondere teksten in verscheen, beëindigd. Ook Vertellingen voor één nacht was een tijdelijke reeks, hoewel deze qua inhoud nauwelijks bijzonder te noemen was.

Dit keer wil ik het hebben over de alomtegenwoordige Literaire Juweeltjes die al sinds 2006 maandelijks verschijnen en inmiddels in grote hoeveelheden kringloopwinkels binnenstromen. Ik vrees dat ze dezelfde kant opgaan als de boekenweekgeschenken: ze zullen vanwege de overdaad in grote hoeveelheden in de papierbak verdwijnen. Op Catawiki doen de boekjes het trouwens nog wel aardig: regelmatig verschijnen er kavels met enkele tientallen exemplaren tegelijk die dan gemiddeld een euro per stuk opbrengen. Dat was ook de oorspronkelijke prijs per stuk bij de introductie, later werd die prijs in stapjes verhoogd naar de 2,50 die het nu is.

De alomtegenwoordige Literaire Juweeltjes - wat is er nou zo interessant aan het verzamelen van een massaproduct? Deze maand liet de uitgever weten dat het laatste deeltje is verschenen. Wat de reden is wordt niet gezegd, maar ik had zelf al het idee dat de belangstelling terugliep. Ik had een paar vaste Bruna's waar ik steevast het nieuwe deeltje ophaalde, maar de één na de ander stopte met verkopen van de reeks. Toen ik naar de reden vroeg, kreeg ik als antwoord dat ze de boekjes per tien moesten inkopen en dat ze die niet meer verkochten en dus met overtollige exemplaren bleven zitten. 

Ik moet ook zeggen dat het verzamelen van de reeks steeds saaier werd. Het was meer kwestie van discipline om elke maand een deeltje te kopen dan dat er een inhoudelijke uitdaging was. Echt verrassend waren de teksten ook niet, meestal heruitgaven van verhalen uit andere bundels, met af en toe een verhaal dat speciaal voor de serie geschreven was en daarmee uniek werk bevatte. Maar dat was een minderheid. Ook de kwaliteit van de inhoud wisselde sterk: dan weer een literaire tekst, dan weer een thriller, dan weer iets wat leek op chicklit. Op zich goed om regelmatig nieuwe lezers te trekken en een breed publiek aan te trekken, maar zo kreeg de serie inhoudelijk geen identiteit. Dat was ook niet het doel: in elk deeltje stond een voorwoord dat inging op het gevaar van ontlezing, en dat deze juweeltjes bedoeld waren om het lezen te stimuleren. Lezers van een Literair Juweeltje moesten vooral meer werk van de auteur oppakken. De kortingsbon die standaard achterin stond afgedrukt gaf daarom korting op een boek van de betreffende auteur. Ik heb overigens tweedehands nog nooit een deeltje gezien waaruit die kortingsbon was verdwenen, ik vraag mij af hoeveel er hiervan werden gebruikt.

Inmiddels heb ik vier plankjes van een Billy gevuld en het ziet er wellicht mooi en uniform uit (behalve dat ene deeltje van Dorinde van Oort uit 2009, waarbij het logo een paar millimeter hoger op de rug staat), maar het is moeilijk om iets bijzonders van de collectie te maken. Ook omdat de oplage per deeltje waarschijnlijk behoorlijk hoog is, die moet zeker in het begin in de tienduizenden hebben gelopen.

Het niet bestaande juweeltje

Toch zitten er nog wat interessante kanten aan deze reeks. Misschien wel de meest interessante is het "niet bestaande juweeltje", dat ik onlangs via Marktplaats opdook. In het eerste jaar verscheen een literair juweeltje van Joost Zwagerman met de titel Winnie en de onschuld. Het was het vierde deeltje in de reeks en verscheen in april 2006. Met dit deeltje was iets bijzonders aan de hand. Het gerucht ging dat er een nog andere versie van was gemaakt, maar het fijne wist ik er niet van. Ik meen dat ik een keer in de twitterfeed van @bibliofilie (sowieso het volgen waard) voorbij zag komen dat het ging om Fijne meisjes en zoals ik wel vaker doe zette ik deze titel in de zoeklijst van Marktplaats in de hoop dat er ooit een hit zou zijn. 

Er gingen heel wat jaren voorbij - vijf, misschien wel tien (@bibliofilie is sinds 2013 actief) totdat ik opeens een bericht van Marktplaats kreeg dat Fijne meisjes werd aangeboden. En inderdaad: in een advertentie met meerdere Zwagerman boeken werd ook Fijne meisjes genoemd. Op dat moment wist ik niet meer precies waarom ik deze titel nou ook alweer zocht, maar het leek mij beter om 'm subiet te kopen en voor nog geen zeven euro (inclusief verzendkosten) was het van mij.

Maar wat was er ook alweer mee? Ik besloot het aan @bibliofilie te vragen en die wist gelukkig nog de achtergrond van het deeltje. Ook Kees Schafrat, de eigenaar van Broekhuis boekhandels en verwoed verzamelaar en propagandist voor Nederlandse literatuur, haakte in en hij kon nauwelijks geloven dat Fijne meisjes via Marktplaats was gekocht. Zie het gesprek met hem op Twitter hiernaast.

Of dit nu echt de heilige graal is van de Zwagerman-verzamelaars (en misschien ook wel van de Literaire Juweeltjes-verzamelaars) is moeilijk te zeggen. En of er echt minder dan tien van zijn ook. Maar dit is hoe dan ook een boekje wat de saaie reeks ineens een stuk interessanter maakt.

Andere zeldzame uitgaven in de reeks zijn er niet. Toen de serie net was gestart had ik een blogje geschreven over Niemand op heel Vlieland (verschenen in maart 2006) en dat deze toen tamelijk onvindbaar was. Die opmerking heeft destijds nog de Wikipedia-pagina over Literaire Juweeltjes gehaald alsof het een feit was dat dit een zeldzaam deeltje was. Die opmerking is verdwenen, maar een paar zinnen uit mijn blog zijn nog steeds herkenbaar terug te vinden op Wikipedia. Voor de goede orde: ik heb het er niet opgezet. Later heb ik mij nog verbaasd over de heruitgave van Het bosgraf van Simone van der Vlugt dat in 2006 verscheen, maar in 2013 werd heruitgegeven omdat er volgens de uitgever "zoveel vraag naar was in het antiquarische circuit". Alsof er een actief circuit van verzamelaars van deze boekjes is, die zich smekend tot de uitgever wendden voor dat specifieke deeltje. En als dat zo was, hoeft het niet meer. Zowel Niemand op heel Vlieland als Het bosgraf  zijn op dit moet moment ruimschoots via Boekwinkeltjes.nl beschikbaar, startprijs 75 cent. Recent zag ik trouwens nog een heruitgave van het Literair Juweeltje van Anjet Daanje, Dromen van mijn moeder, dat door B for Books eveneens wegens de grote vraag opnieuw was gepubliceerd. Maar nu als reguliere uitgave voor de boekhandel. Kennelijk was dit keer de vraag echt groot genoeg om een aparte uitgave te rechtvaardigen. De nieuwe prijs is dan ook € 8,49 in plaats van de € 2,50 van het Juweeltje.

De onechte Juweeltjes

Zoals in elke reeks zijn er de delen die bij de reeks horen, en allerlei publicaties die er op lijken maar dan toch geen onderdeel van de reeks zijn. In mijn bijdrage over de serie "Vertellingen voor één nacht" liet ik verschillende extra uitgaven zien. Bij de Literaire Juweeltjes speelt net zo iets. Omdat het een herkenbaar format is, zijn er verschillende uitgaven geproduceerd die sterk lijken op de serie, maar bij bijzondere gelegenheden zijn verschenen. Soms gemaakt met/door B for Books zelf, maar soms ook door andere partijen.

Een voorbeeld is de uitgave De jongste van Arnon Grunberg, geproduceerd door Boekhandel Los in Bussum, ter gelegenheid van de 60e verjaardag van Cor Wiersma. Wiersma werkte al sinds 1987 bij Boekhandel Los, en was van 2001 tot 2021 eigenaar. Dit verhaal van Grunberg (de oerversie van Tirza) verscheen in coronatijd in een oplage van 1500 en speelt in Bussum. Een ander voorbeeld is De boekenbaron van Joep Scheffer, verschenen ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Boekhandel Broekhuis. Dit boekje uit 2017 gaat over het leven van Gerard van der Maar, oud-eigenaar van de boekhandel en is een voorpublicatie uit het later verschenen boek met de geschiedenis van de boekhandel. Merk op dat beide boeken de karakteristieke grijze band missen met de tekst "literaire juweeltjes". Voor het overige zijn ze identiek aan de serie, inclusief het B for Books logo op de rug.

Soms gaven Bruna's in een regio eigen Juweeltjes uit. Zoals de "Westlandse Juweeltjes" die een aantal Bruna-winkels in het Westland in 2009 en 2011 lieten verschijnen, met verhalen van auteurs uit de regio. De oplage daarvan was naar verluid 3000 exemplaren. Uitgeverij B for Books varieerde zelf ook op het thema. Zo verschenen vier delen in de serie "Kroonjuwelen", met korte biografieën van de Nederlandse koninklijke familie, twee delen in de serie "Biografietsjes" over de wielrenners Tom Dumoulin en Chris Froome en één deeltje in de serie Sportjuweeltjes, geschreven door Toon Gerbrands. Hoewel je je kan afvragen of een serie met één boekje wel een serie genoemd mag worden.

Wellicht zijn er nog meer van deze onechte Juweeltjes gemaakt door individuele boekhandels of in een andere serie. Ik ben ze nog niet tegengekomen, maar zoals het gaat met dit soort randzaken: uiteindelijk weet je niet wat je niet weet en kan je altijd weer verrast worden door een bijzondere vondst.

De serie een beetje opleuken

Zoals ik al zei, de Literaire Juweeltjes zijn leuk gemaakte boekjes maar het verzamelen ervan is niet echt een uitdaging en meer een kwestie van discipline dan van het aanwenden van verzamelaarstalenten. Behalve de eerdergenoemde Fijne meisjes zijn er bij mijn weten geen bijzondere versies verschenen of auteursexemplaren die als zodanig herkenbaar zijn (zoals met boekenweekgeschenken nog wel gebeurt). Toch zijn er opties om de serie een beetje op te leuken, bijvoorbeeld door de boekjes te laten signeren als dat kan. De meeste auteurs van wie Literaire Juweeltjes verschijnen leven nog, zodat het verkrijgen van handtekeningen mogelijk moet zijn. Op dit moment zijn 40 van mijn Juweeltjes gesigneerd, oftewel 18,5% van dit totaal. Meer dan ik dacht, hopelijk gaat dat aantal de komende jaren nog groeien.
Een andere mogelijkheid om het verzamelen wat leuker te maken is om de verzamelboxen te kopen die zijn verschenen. Een paar jaar lang verscheen de hele serie van dat jaar aan het eind van het jaar in een aparte box, en later verscheen ook een box ter gelegenheid van 10 jaar Literaire Juweeltjes met daarin 10 deeltjes. Zelf ben ik daar nooit aan begonnen (ik had alle deeltjes immers al, het zou dan alleen om de dozen gaan), maar voor degene die echt alles compleet wil hebben is dat natuurlijk wel een must.