42 - Een onverwacht genoegen

Wie als verzamelaar van boeken door het leven gaat, is zich op elk willekeurig moment van de dag bewust van de aanwezigheid van boeken om zich heen. "Zoeken naar boeken" is immers een activiteit, maar niet één die zich beperkt tot vaste momenten. Het kan betekenen dat je zo af en toe wat titels door databanken of zoekmachines haalt om te zien of ze toevallig ergens aangeboden worden, maar ook dat je eens een straatje om loopt om een paar minuten in een antiquariaat rond te kijken. Verder moet je mogelijkheden om op onverwachte plekken te zoek nooit afslaan.

Wie kent ze niet: de uitverkoopbakken bij V&D. Van tijd tot tijd worden overtollige boeken voor een habbekrats aangeboden op volle tafels, waarbij het merendeel van de voorraad bestaat uit rotzooi. Dat neemt niet weg dat tussen alle modder ook af en toe een parel kan zitten, en je kunt het je dus niet veroorloven om eraan voorbij te lopen; er moet gekeken worden. Hoewel V&D niet de eerste winkel is waar ik aan denk als het om boeken gaat.

Hoe dan ook, in Rotterdam bood de V&D in het centrum boeken met 70% korting aan. Voor de verandering leek het dit keer een échte opruiming, geen als uitverkoop verpakte ramsj. Tot mijn ontzettend grote genoegen werd ik voor een habbekrats de blijde eigenaar van twee nieuwe boeken, die ook nog eens allebei de Tweede Wereldoorlog als onderwerp hebben.

De eerste is het boekje van Kathrine Kressmann Taylor, "Adres onbekend". Het is een fictieve briefwisseling tussen twee vrienden aan de vooravond van de oorlog. Een joodse man, kunsthandelaar, heeft een galerie in San Francisco en zijn zakenpartner en vriend keert in 1933 terug naar Duitsland. Degene die terugkeert verwordt langzaam maar zeker tot een nazi en adopteert de ideologie van nazi’s volledig. Niet alleen beëindigt hij de vriendschap, maar hij verraadt ook de zus van de kunsthandelaar - die in Duitsland bij hem hulp zoekt - aan de SS. De wraak van de kunsthandelaar is meesterlijk: met brieven weet hij zijn voormalige vriend zodanig klem te zetten, dat hij ten onder gaat door hij nietsontziende systeem. De laatste brief naar Duitsland komt retour: "Adres onbekend", waarmee de wraak volledig is.

Het verhaal legt de wreedheid van het systeem genadeloos bloot, en laat zien hoe gevaarlijk het is als mensen zich daarmee identificeren. Het systeem vermoordt haar eigen dienaren zonder scrupules.
In de mooie gebonden uitgave van Ambo staat een nawoord van de zoon van de schrijfster die vertelt hoe het boekje op verschillende momenten succesvol was en een breed publiek bereikte. Niet alleen als boek, maar ook als toneelstuk, zelfs in Nederland.

Verder viste ik "Het kaartspel" van Adolf Schröder uit de bak. Ik moet het nog lezen, maar de flaptekst belooft veel. Ook dit boek gaat over brieven. Deze keer schrijft de hoofdpersoon, een oude Joodse vrouw, ze in de oorlog vanuit Brazilië aan haar tweelingzus in Duitsland, die toen waarschijnlijk al niet meer leefde. De brieven werden nooit verstuurd, maar aan het eind van haar leven vraagt de vrouw een werkstudent om haar te helpen met ordenen en dan wordt een geheim langzaam onthuld. Zoals iemand schreef: "een van de gruwelen van de oorlog: winnen of sterven, waarbij winnen geen geluk brengt."

Merkwaardig toeval dat ik op één dag twee boeken koop die allebei over de oorlog gaan en betrekking hebben op brieven die geschreven worden naar Duitsland. Waarom heb ik ze gekocht? Vanwege de inhoud natuurlijk, maar ook vanwege de uitgaven zelf: exemplaren als nieuw, gebonden met stofomslag, sieraden voor mijn boekenkast.

Het was het zoeken meer dan waard op deze dag.