209 - Fascinerende docu's over boekverzamelaars

Wat een geweldige tip van Boekendingen: Een aflevering van Holland Doc over twee fervente boekenverzamelaars die vertellen over hun passie en over hun verzamelwoede. Het is al leuk genoeg om boeken te lezen waarin boekenverzamelaars over zichzelf vertellen (zoals ik recent schreef over Used and Rare van Lawrence en Nancy Goldstone) maar het is pas echt leuk om een documentaire te zien waarin verzamelaars uitvoerig aan het woord komen.

In dit geval zijn het twee bijzondere verzamelaars: beide doen meer dan alleen maar boeken verzamelen. Zij ontfermen zich over een cultuur en bewaren deze voor toekomstige generaties. Dat klinkt verheven, maar dat is het ook.

Eén van de geportretteerd verzamelaars is een oude bekende: Aaron Lansky. Ik schreef ruim twee jaar geleden al eens over hem naar aanleiding van zijn boek Outwitting History. Daarin beschrijft hij hoe hij een zoektocht begon naar Jiddische boeken in Amerika, zodat de cultuur van geëmigreerde Europese joden kon worden bewaard. Want de kinderen en kleinkinderen konden de boeken niet lezen en gooiden deze weg. Maar Lansky en zijn vrijwilligers redden ze, soms letterlijk uit vuilnishopen en papiercontainers. En nu zijn ruim een miljoen boeken verzameld. Lansky vertelt in deze documentaire ook het unieke verhaal van het boek waarvan maar één exemplaar bewaard is gebleven, Het Jiddisch Woordenboek voor Politieke en Buitenlandse Terminologie. Gedrukt in Kiev in 1929 en bij toeval was één exemplaar meegenomen door een neef van de drukker net voordat de geheime dienst binnenviel en alle boeken vernietigde. Een echt uniek boek, gered van de papierversnipperaar.

De andere verzamelaar kende ik nog niet. Het is Charles Blockson die zich al vele jaren inzet om de gedocumenteerde geschiedenis van de zwarte bevolking van Amerika te verzamelen. Begonnen bij de winkels van het Leger de Heils en het spenderen van zijn zakgeld, is dit uitgemond in tienduizenden boeken en objecten die geschonken zijn aan Temple University in Philadelphia. Een bijzondere prestatie van een man die als tienjarige aan zijn juffrouw op school vroeg naar de geschiedenis van de zwarte gemeenschap. Het antwoord dat hij kreeg was dramatisch: zwarte mensen hebben geen geschiedenis, ze zijn er om de blanken te dienen. Pas toen zijn opa vertelde over het slavenverleden, ontdekte hij de geschiedenis van zijn volk.

Elke verzamelaar kent zijn dramatische momenten. Voor Lansky is het de vondst van een uniek woordenboek. Voor Blockson is dit het verhaal van de eerste druk van een boek van James Pennington, The fugitive blacksmith. Een uniek boekje uit 1849, dat hij kocht, in de trein liet liggen en nooit meer heeft gezien. Hij zoekt het tot op de dag van vandaag.

De documentaire stamt al uit 1997 maar is nog net zo boeiend als 15 jaar geleden. Grappig is dat ik bij de aftiteling zag dat Nicholas Basbanes adviseur is geweest, toen al zo betrokken bij verzamelaars van formaat. Hoewel de documentaire vol staat met fascinerende observaties en mooie quotes, haal ik een paar zinnen aan van Blockson tegen het einde:

"We were denied history. (...) One of my desires, as a collector, is to try to replace page by page the history that has been taken from us. (...) What a beautiful disease I have. I've had it for 50 years."

Beide verzamelaars hebben een verheven doel, die lang voortleeft nadat zij zelf er niet meer zijn. Dat is nog eens wat anders dan voor veel geld een bibliotheek kopen die je naam draagt, en die vervolgens wordt geveild en verdwijnt...

Voor wie de smaak te pakken heeft, er is gelukkig nog veel meer mooi beeldmateriaal te vinden over het verzamelen van boeken. Bekijk deze documentaire maar eens over de opbouw en het verloop van de 36e ABAA boekenbeurs in San Francisco, in 2003. Mooie portretten over handelaren, verzamelaars en hun ontmoetingen temidden van een zaal vol prachtige boeken. Wie koopt, wie verkoopt en waarom? Hoe werden verzamelaars handelaren, en welke boeken zijn wel en niet gewenst?

 Veel kijkplezier!