302 - 311

Nee, dit is niet een verwijzing naar het diefstal-artikel uit het Wetboek van Strafrecht (Heus Edelachtbare! Ik heb al mijn boeken eerlijk gekocht!) en ook geen aankondiging dat ik fan ben geworden van een Amerikaanse rockband. Nee, het is simpelweg het aantal titels dat dit jaar aan mijn bibliotheek is toegevoegd.

Minder dan één titel per dag, maar als ik de zondagsrust in acht zou hebben genomen dan is het ongeveer één titel per dag. Niet slecht! En bijna twee keer zoveel als vorig jaar. Gek genoeg had ik het gevoel dat ik het dit jaar rustig aan had gedaan. Maar dat komt ook omdat ik sommige titels in bulk had gekocht; met een paar aankopen werd ik tientallen titels rijker. Hoewel ik meestal meer plezier heb in het zoeken en het titel voor titel bij elkaar kopen van een collectie, is het soms toch ook gewoon leuk om een hele stapel tegelijk te kopen en in één keer een serie compleet te hebben.

Als ik de jaaroverzichten van andere verzamelaars lees (Danny Habets en Perkamentus) dan zie ik dat ook zij langzaam afdrijven naar het rijk der bibliomanen. Maar wel met goede voornemens om volgend jaar écht te gaan minderen. Dat voornemen heb ik trouwens niet: de verzameling begint nu eindelijk een beetje vorm te krijgen, maar er zijn nog lacunes genoeg. Ik hoop dus dat dit tempo blijft.

Wat kocht ik dan zoal, al dan niet in bulk? Een greep uit de aanwinsten:

Stichting de Roos

Over complete series gesproken: in mijn vorige jaaroverzicht vertelde ik dat ik in 2018 een forse stap had gezet met het verzamelen van uitgaven van deze bibliofiele uitgeverij. Ik rook de eindstreep. Ik had er nog circa 10 te gaan - behalve de vooralsnog onbetaalbare Escher en eventuele nieuwe uitgaven die zouden verschijnen. Welnu, deze 10 heb ik in bezit. Zojuist heb ik de bestelling voor de laatste ontbrekende uitgave in mijn bibliotheek (Avond van Anna Achmatova) de digitale deur uitgedaan zodat ik voor het einde van het jaar de complete collectie De Roos min één op de plank heb.

Maar wacht, er is meer! Niet alleen heb ik mijn uitgaven van De Roos compleet gemaakt, ik heb ook een upgrade van mijn serie toegepast. Met dank aan de veilinghuizen Bubb Kuyper, Burgersdijk en Niermans, het Venduehuis in Den Haag en antiquariaat Fokas Holthuis: bij hen kocht ik verschillende kavels De Roos waarmee ik niet alleen een paar gaten in de collectie vulde maar ook bestaande exemplaren wisselde voor meer bijzondere. Zo kocht ik:
- auteursexemplaren van de uitgaven De koning is dood van Cees Nooteboom (uit 1961, één van de 10) en De dood van Cuchulainn van Mrurhevna  van A. Roland Holst (uit 1951, één van de vijf)
- verschillende nieuwjaarswensen van Stichting de Roos c.q. Chris Leeflang die los van de uitgaven verschenen

- varianten op reguliere uitgaven, zoals een exemplaar van The Nowaks van Christopher Isherwood met een ander omslag,  exemplaren van De kinderen van Lir en Winter aan zee van A. Roland Holst met afwijkende omslagen en een proefdruk van Priapeeën van Geerten Gossaert
- daarnaast verwisselde ik een aantal ongenummerde exemplaren voor genummerde en verving ik een paar lelijkere exemplaren voor mooiere. Zoals die beschadigde Huissens van Bordewijk waar een stukje omslag van miste, en die Bartleby van Melville waar ik geen foedraal van had en die poeplelijke versie van Terugreis van Dylan Thomas waar ik nu een mooie van heb. En kon ik bij een aantal exemplaren de originele aanbiedingsbrief van De Roos toevoegen.
Kortom, er staat een prachtige complete (ja, ja: op één na) collectie De Roos in sublieme conditie bij mij op de plank, met verschiilende echt bijzondere exemplaren - deze zijn de zeldzame onder de toch al bibliofiele exemplaren.

Toen ik dit voorjaar een stapeltje Rozen ophaalde bij Bubb Kuyper raakte ik aan de praat met Jeffrey Bosch. Hij merkte droogjes op dat De Roos best mooie boeken maakte, maar dat de uitgaven unieker zouden zijn als De Roos oorspronkelijk werk zou hebben gepubliceerd, en niet alleen teksten die al eerder waren gepubliceerd. Daar had hij natuurlijk gelijk in: je verzamelt De Roos vanwege de schoonheid van de boeken, niet vanwege de originaliteit van de inhoud.

Slibreeks

Dus toen ik De Roos zo'n beetje compleet had, dacht ik na de opmerking van Jeffrey wat verder na over originele reeksen. Ik ben namelijk toch een reeksenmens: ik ben gek op series en reeksen en als ik een paar uitgaven uit een reeks heb, dan wil ik de serie ook compleet hebben. Terwijl ik mijmerend in mijn bibliotheek stond zag ik dat ik al een paar uitgaven uit de Zeeuwse Slibreeks had. Deze serie bestaat al sinds de jaren '70, werd jarenlang uitgegeven door CBK Zeeland en wordt gevormd door veel poëzie, maar ook proza of grafisch werk, van veelal Zeeuwse auteurs of kunstenaars of in elk geval met aan Zeeland gerelateerde teksten of beelden. Ik heb niks met Zeeland behalve dat het een mooie provincie is, maar ik vind dit een aansprekende serie: mooi uitgegeven, veel variëteit, grafisch interessant en veelal oorspronkelijke teksten. En dus leuk om te verzamelen, ook omdat het betaalbaar is: in elk antiquariaat staan wel een paar exemplaren van deze reeks voor een paar euro en daarmee prima materiaal om in de loop van de tijd bij elkaar te verzamelen.

Om deze serie een echt goede start te geven in mijn boekenkast besloot ik een fundament te leggen door twee bulkaankopen, van respectievelijk 50 en 30 boekjes. Via boekwinkeltjes.nl kocht ik de eerste 50 nummers in de serie, in Deventer bij een antiquariaat nog zo'n 30. En omdat ik zo lekker bezig was kocht ik links en rechts via Marktplaats nog wat nummers zodat ik intussen binnen een paar weken 109 van de 154 exemplaren bezit.

Als ik ze zie staan word ik daar tevreden van: het is een mooi reeksje en het verzamelen waard. Ik ga nog veel zoekplezier beleven aan het vinden van de ontbrekende 45 nummers. En zoals in elke serie zijn ook hier een paar kroonjuwelen die veel duurder zijn de rest. Dat lijkt in elk geval te gelden voor nummer 131, De Wind van Marinus Boezem die bijzonder is vormgegeven en extra's bevat. Het wordt een uitdaging om die voor een zacht prijsje op de kop te tikken!

Crawford deuren

In de jaren '90 van de vorige eeuw begon het bedrijf Crawford deuren met een serie nieuwjaarsuitgaven, steeds bestaande uit 4-5 verhalen van Nederlandse auteurs. De uitgaven kregen een herkenbare naam: De eerste deur, de tweede deur, enzovoorts tot de vijfentwintigste deur. Ik had al langer een oogje op deze serie omdat het zo'n mooi palet aan auteurs omvat. Dus toen ik de complete serie onlangs op Marktplaats zag staan sloeg ik toe en nu staan de hele deuren-reeks te pronken in mijn kast.

Eén van de auteurs in de reeks is A.F.Th. van der Heijden. Hij schrijft over zijn bijdrage in Engelenplaque:

"Er heeft me een verzoek bereikt voor het schrijven van een verhaal, waar op z'n minst ergens een deur in voor moet komen, als dan niet open of dicht of uit z'n hengsels. Een reclamebureau, NPP, verzorgt een bundel van vier verhalen van vier verschillende schrijvers voor een bedrijf genaamd Crawford Deuren BV, dat het als nieuwjaarsgeschenk onder z'n relaties wil uitdelen. Ze bieden f 1000,- en och, in elk verhaal komt wel een keer een deur voor, dus zo hoerig hoef ik me niet te voelen. Ik denk meteen aan onze pas nog hemelsblauw geverfde voordeur, die de oude mevrouw Hoogland van driehoog zo in verwarring heeft gebracht... Een probleem is alleen dat het binnen vier dagen af moet zijn. Morgen beginnen en dan in één ruk."

Hij haalde de deadline en het verhaal van Van der Heijden kreeg de naam De achterdeur en is verschenen in De vijftiende deur uit 1993, samen met verhalen van Yvonne Keuls (Hoe kom ik de deur uit?), Koen Peeters en Erik Verpale.

Nescio

Dit jaar was ook een aardig Nescio-jaar. Hoewel niet al het nieuws (direct) goed nieuws was. Fijn was wel dat ik weer wat gezochte uitgaven kon toevoegen aan mijn Nescio-verzameling: bij Uitgeverij Fragment kocht ik het werkje De Nescio leesclub van A.L. Snijders (wat behalve de titel nauwelijks over Nescio gaat). Bij De Slegte in Gent kocht ik de Poolse vertaling van Nescio's verhalen die al heel lang op mijn verlanglijst stond. En van Maurits Verhoeff kocht ik het bibliofiele werkje Weermacht & ingesteld zijn op en de Nescio-uitgave van Uitgelezen boeken met de subtitel "Voor een koopje ben ik voor hen niet thuis". En via Marktplaats dan nog de Arvix-uitgave (oplage 1000) van Nescio's Titaantjes en een leuk tweede drukje van Mene Tekel. Maar ik ontdekte daarnaast nog een aantal bibliofiele uitgaafjes die ik gemist had, zoals twee Engelse vertalingen van Nescio, een speciale uitgave van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Oftewel: mijn lijst met Nescio-desiderata groeide net zo hard als het aantal opbrengsten.. Een never-ending verzamelavontuur kortom, ook al heb ik thans 98 Nescio- of Nescio-gerelateerde uitgaven. Haal ik 2020 de 100?

Genootschap van Bibliofielen

Nee, ik ben nog steeds geen lid van het mooiste genootschap van Nederland, het Nederlands Genootschap van Bibliofielen (sorry Perkamentus!). Maar ik vind wel dat ze hele mooie uitgaven produceren (dankjewel Perkamentus!). Ik miste de eerste 20 jaarboeken van het Genootschap en die kon ik via een veiling op de kop tikken. Daarnaast kocht ik via Catawiki de prachtige uitgave Uit de schaduw (ik schreef er een blog over).

Boeken over boeken

Altijd maar weer boeken over boeken... een verzamelgebied dat mij blijft fascineren. Een paar pareltjes die erbij kwamen behalve bovenstaande jaarboeken: de Bébert-uitgave van De Bibliofiel van Komrij, de speciale uitgave van De Roos van Rademacher Schorer's Bijdrage tot de renaissance der Nederlandse boekdrukkunst, de oogst van de Dordtse boekenmarkt waar ik een blog over schreef, mijn aankoop van een  Catawiki-kavel met de boeken van Uffenbach, Oorbare zaken van Brongers: al met al 47 aanwinsten voor deze categorie.

De kassa

Allemaal leuk en aardig, 311 boeken erbij. Maar wat kost dat wel niet?
Nou, eigenlijk valt dat wel mee. Zoals gezegd kocht ik veel bij veilinghuizen waarbij ik - net als vorig jaar - de overtollige boeken doorverkocht. En soms kocht ik een kavel met de enige intentie om het in stukje door te verkopen. Maar ik vond bijvoorbeeld ook in de zomer een koopje op Marktplaats mnet een doos vol nieuwjaarsgeschenken van uitgeverijen à 1 euro, waarvan ik een deel voor bijna 100 euro doorverkocht (winst: 60 euro plus 16 boeken). Sommige boeken kocht ik ook op Marktplaats alleen voor de winst, zoals een gesigneerde uitgave van de verzamelbundel Kristal 1938 met o.a. een handtekening voor Bordewijk. Inkoop 19 euro, opbrengst 87 euro. Weer ruim 50 euro verdiend! Al met al kocht ik op verschillende veilingen 17 kavels met boeken voor € 1805, ik hield daarvan 28 boeken (veel de Roos, maar ook een mooie in linnen gebonden 2e druk van Nescio) en verkocht de rest voor € 2439. Ja, ik moest ook even twee keer rekenen om te checken of dit geen tikfout was. Maar wat blijkt: ik heb dit jaar 94 kavels via Catawiki verkocht, plus nog een paar dingen via Marktplaats. Alleen al daardoor die winst van € 635 én 28 fraaie boeken erbij. Met dat geld financierde ik een groot deel van mijn overige aankopen. Ik heb het niet op de euro precies berekend, maar volgens mij was dit een redelijk neutraal jaar qua financiën..

Als ik trouwens die 94 kavels nog eens naloop, dan zie ik dat het vooral uitgaven van De Roos waren. Sommige boeken kreeg ik voortdurend in handen: ik heb The Raven van Poe vier keer verkocht. Ik begrijp trouwens niets van de dynamiek op Catawiki: in februari verkocht ik The Raven voor €28, in april voor €82 en vervolgens twee keer in september, één keer voor €57 en één keer voor €47. Ook Animal farm van Orwell verkocht ik vier keer, in februari voor €57,50 en in september samen met een andere De Roos-uitgave voor €28, eigenlijk voor €14 per boek. Het gaat dus alle kanten op! In feite is Catawiki ook een soort van loterij, ik verkocht een exemplaar van Puzzles van Cuney in oktober voor €32 en in december ging een vergelijkbaar exemplaar weg voor €85. Wat er in 2 maanden gebeurde is mij onduidelijk, maar het is wel jammer dat ik 'm niet in december verkocht...

Vorig jaar zei ik nog: bibliofilie is een goedkope hobby. Ik wil dat graag herformuleren: bibliofilie is de goedkoopste verslaving die er bestaat, het enige wat het je kost is tijd en geduld, maar het hoeft nauwelijks geld te kosten zoals uit mijn relaas blijkt.

301 - Onzichtbare boeken in de KB (2)

Nadat ik in het weekend van de wetenschap had rondgekeken in de ondergrondse kelders van de Koninklijke Bibliotheek (zie vorige blog) en daar de normaal gesproken 'onzichtbare' boeken in de kelders had gezien (die natuurlijk helemaal niet zo onzichtbaar zijn want je kunt ze gewoon opvragen), kwam ik terecht op de tentoonstelling Bijzondere vrouwen, bijzondere boeken in diezelfde KB. Ik was onder de indruk van de bijzonderheid van deze boeken en van de vrouwen die in de late middeleeuwen en renaissance-tijd tegen de klippen op hebben gestreden om hun talenten te mogen inzetten. Dat leverde een paar prachtige boeken op en mooie verhalen: rolmodellen voor de generatie van nu. Ik zal mijn dochter ook nog eens langs sturen naar deze tentoonstelling!

Maar één boek op die tentoonstelling trok in het bijzonder mijn aandacht (én maakte een grote begeerte in mij wakker) en dat was het onzichtbare boek. Het (letterlijk) onzichtbare boek is van Elisabeth Tonnard, een kunstenaar en dichter die veel werkt met (gevonden) foto's, (gevonden) teksten en die combineert in een reeks prachtige kunstprojecten en boekuitgaven.

Ik kende haar niet maar ik vond het onzichtbare boek onmiddellijk fascinerend. In de vitrine van de KB lag alleen de factuur voor het boek (het factuurbedrag is € 0,-) als bewijs dat de KB een exemplaar bezit. Dus wat is het onzichtbare boek nu eigenlijk?

Mijn eerste associatie was die van een volmaakt boek, dat er vooral is voor de verzamelaar die het boek idealiseert en uitsluitend voor zichzelf heeft. Aan de andere kant was er ook de puzzel: hoe kan je een onzichtbaar boek eigenlijk bezitten? Maar dat het wel degelijk kan blijkt uit de factuur in de vitrine bij de KB. Het is een boek dat je niet kunt bezitten en toch kunt bezitten, en juist daarom wilde ik het natuurljk ook hebben.

Toevallig las ik in diezelfde week het verhaal De onzichtbare verzameling van Stefan Zweig, in de prachtige AfdH-uitgave waarin ook het verhaal Boekenmendel staat. In mijn - genummerde - exemplaar van deze uitgave stond het verhaal van een blinde verzamelaar die dacht dat hij een prachtige verzameling prenten had, maar zijn familie had deze uit geldnood verkocht en vervangen door blanco papier. Toch bleef hij genieten van zijn verzameling omdat hij dit niet wist en hij de werken voor zich zag als hij de lege vellen aanraakte. Dit is de omgekeerde onzichtbaarheid: je denkt dat je iets hebt, maar het is er niet meer. Dit onzichtbare boek van Tonnard heb je niet, maar het is er toch.

Toen ik nog wat doormijmerde over dit onzichtbare boek bedacht ik mij dat dit boek juist de vergeefsheid van mijn verzameling uitdrukt. Ben ik onbewust op zoek naar het volmaakte boek en probeer ik (als een soort van toren van Babel) een onvolmaakt bouwwerk te maken dat uiteindelijk de hemel bereikt? En wordt die vergeefsheid uitvergroot door het concept van het onzichtbare boek? Als ik daarover doordenk wordt het bijna een spirituele ervaring... Ik moest ook denken aan het verhaal van Borges, De bibliotheek van Babel, waarin de bibliotheek (of: het universum) "door haar omvang en oneindigheid alle boeken omvat die geschreven zijn of ooit geschreven zullen worden en daarmee antwoord kan geven op alle basismysteries van de mensheid, alsook voorspellingen van de toekomst, inclusief alle denkbare variaties daarop". Dus je kunt een bibliotheek van Babel bouwen óf je kunt het allemaal laten samenvallen in het absolute nulpunt, het onzichtbare boek.

Het gebeurt niet vaak dat ik zo onder de indruk ben van een boek, dus het was tijd om op onderzoek uit te gaan. Allereerst werd ik aangenaam verrast door de website van Tonnard waarop verschillende projecten staan. Zoveel creativiteit: wat te denken van het boek One swimming pool, waarvan de bladzijden losgehaald kunnen worden en met elkaar een grote foto van een zwembad vormen. Het droge commentaar van Mishka Henner over dit boek: "If there ever was a book to dive into, this would be it". Of de tipp-ex gedichten: Let us go then, you and I waarbij steeds hetzelfde gedicht van T.S. Eliot is afgedrukt met alle woorden behalve een paar wegetipp-ext. De overgebleven woorden vormen nieuwe gedichten... Mijn persoonlijke favoriet is The story of a young gentleman, dat een ultrakort verhaal is over een jongeman die Oorlog en vrede leest en in het verhaal van een paar zinnen is Oorlog en vrede integraal afgedrukt... Het contrast tussen het verhaal van een paar zinnen en de integrale Oorlog en vrede vind ik briljant gevonden.

Maar ook op de website van Tonnard viel te lezen dat Het onzichtbare boek niet meer te koop was. Desondanks verdiepte ik mij nog wat verder in deze uitgave. Ik vond een interview van Ton van Vroonhoven met Tonnard over dit boek, uit 2014. Zij zegt:

"Veel ideeën ontstaan bij mij uit ergernis. Ik erger me bijvoorbeeld aan de manier waarop artikelen geschreven worden in huis-aan-huis bladen. Dat wil ik dan benadrukken door de stijl te comprimeren en woorden weg te laten. Mijn onzichtbare boek heb ik ook uit ergernis gemaakt. Ik zat toen in een kunstenaarscoöperatief ABC Artists' Books Cooperative met onder andere Joachim Schmid en dan maak je ook andermans ergernissen mee met productie en verkoop. Zo'n ergernis was dat mensen soms verwachten dat iets helemaal perfect gedrukt en gebonden is en toch hetzelfde kost als een boek in de boekhandel terwijl het in een veel kleinere oplage of op een andere manier gemaakt is. Het mag niets kosten en het moet perfect zijn. Toen dacht ik: dan maak ik een onzichtbaar boek. Dat is helemaal perfect, bevat geen fouten en kost nul euro en heeft ook nog een beperkte oplage. (...) Toen het uitkwam heb ik het op mijn website aangeboden en dezelfde dag heeft Joachim Schmid ze alle honderd besteld. Toen hebben we gezegd: probeer het nu op eBay aan te bieden zodat mensen er op kunnen bieden. Het gaat dan nog een fase verder, het gaat over de ergernis dat de kunstenaar vaak weinig verdient en dat handelaren proberen er veel geld voor te vragen als iets eenmaal is uitverkocht. Op eBay zijn er daadwerkelijk mensen gaan bieden. Het is een rare wereld, zelfs boekjes die bij mij te koop zijn voor 25 euro staan al voor 200 euro op Amazon."

Dit zijn herkenbare observaties. Ik vind dat een mooi boek iets mag kosten - kijk naar mijn collectie Stichting de Roos - maar ik wil natuurlijk ook liever niet teveel betalen. Dus ik ben blij met een voordeeltje of een goede aankoop op een veiling. Tegelijkertijd koop ik dure boeken die ik mooi vind ook direct bij auteur of uitgever. Vaak gaat het om margedrukkers of kleine uitgevers, die kunnen immers wel wat steun gebruiken.

Ondertussen had ik nog steeds geen exemplaar van het onzichtbare boek. Internet afspeuren hielp niet, eBay gaf geen resultaten meer en uiteindelijk bleef er nog maar één optie over: Elisabeth Tonnard contacten. Dat lukte en zij liet weten dat zij geen exemplaren meer had (dat vermoedde ik al) maar dat zij haar collega Joachim Schmid zou vragen een exemplaar van de eerste uitgave op eBay te zetten. En toen ging het snel: het boek verscheen op eBay, ik bood erop en was doodsbang voor tegenbieders. Maar die kwam er niet en na 5 dagen was het boek van mij. Ik ontving per mail een mooi certificaat als bewijs.

Uiteraard wilde ik mijn certificaat laten signeren. Ik printte het certificaat en stuurde dit weer op naar Elisabeth Tonnard, samen met een ander boek dat ik al van haar had. Dat was de uitgave De wolk, een uitgave in de Slibreeks, waarover in een volgend blog meer. En ik kreeg het terug, met de mededeling dat zij het niet kon signeren omdat het certificaat gemaakt was door Joachim Schmid. Maar dat briefje is voor mij genoeg voor de erkenning van de auteur, en ik zal het met mijn certificaat bewaren naast mijn onzichtbare boek.

Het was een mooi avontuur. Ik ben trots dat ik één van de boeken die volgens de KB tot het meest bijzondere behoren dat door vrouwen in Nederland is gemaakt nu bezit. En ook nog na zo'n mooie zoektocht, waaruit wat mij betreft blijkt dat als je een boek écht wilt hebben, het op één of andere manier altijd naar je toekomt.

Naschrift: Een reactie onder dit bericht verwijst naar een tweet die ik graag herhaal. Sowieso waardevol om het twitteraccount @FrankBoeken te volgen. Hij schrijft: "Laatst had ik een klant die ook een exemplaar bezat, maar het steeds kwijt was. Na overleg hebben we besloten een onzichtbare overslagdoos te maken met een zichtbaar titelschildje. De rekening bedroeg ruim 900 euro. Het benodigde materiaal was immers moeilijk te vinden.😆". Ik ben dan wel benieuwd hoeveel materiaal er dan gebruikt wordt. Want het zou wat zijn als het onzichtbare boek er uiteindelijk toch niet inpast...