20 januari, 2016

259 - 1490 en 1493: twee Duitse incunabels

Ik sloot mijn vorige bericht af met de cliffhanger dat ik op een goede dag een brief kreeg van Reiss & Sohn met daarin de factuur van hun laatste veiling. Ik krijg wel vaker brieven uit allerlei windstreken van veilinghuizen (lekker met de ouderwetse post) die meestal dezelfde tekst hebben: helaas moeten wij u meedelen dat u geen van de lots waar u op geboden heeft heeft gewonnen. Veilinghuis Reiss & Sohn deed het echter anders en deelde mij mee:

"Sie ersteigerten in Auktion 174/176 nachfolgende 2 Postionen:" Ik heb het nog even opgezocht, maar dit betekent toch echt dat ik ze had gewonnen!

In deze veiling 174/176 van het veilinghuis werden maar liefst 34 lots met incunabels aangeboden, met een geschatte opbrengst tussen €60.000 (Konrad von Megenberg's Das Buch der Natur uit 1478 "Mit 12 blattgroßen altkolorierten Textholzschnitten u. zahlreichen teils kolorierten Maiblumeninitialen") en €400. Mijn belangstelling ging allereerst uit naar die van €400: wat kon dat nu eigenlijk zijn voor dat geld en zou ik daar op kunnen bieden?

Dit lot bleek inderdaad niet al te slecht. Het bleek te gaan om een exemplaar van Valerius Maximus: Facta et dicta memorabilia uit 1493. Een lekker groot formaat, maar: "Teilw. fleckig, etwas gebräunt, alte Anmerkungen u. Unterstreichungen, vereinzelte Wasserränder u. kl. Randläsuren, vereinzelte Wurmspuren. Es fehlt der Titel u. 1 Bl. Index, die num. Bll. 31, 32, 46, 47, 73-76, 112-114, 128, 129, 151-153, 183-185, 192-195, 207 u. das letzte weiße Blatt. Bl. 203 ist in der Numerierung ausgelassen. oRR /Waf."

Kortom: kopen is kopen en geen recht op retour (oRR/Waf) voor een incunabel uit 1493 met 24 missende (en lelijk uitgescheurde) bladen (waarvan kopieën zijn bijgevoegd) en de gebruikelijke beschadigingen die met de leeftijd samenhangen. Maar wel een incunabel! In een lelijk bandje trouwens, maar ik besloot er toch op te bieden, al was het niet al te hoog. Als ik het dan toch kocht, dan niet voor de hoofdprijs. Mijn maximumprijs was €500 en ik rekende nergens op. Al eerder had ik, zoals ik in mijn vorige bericht schreef, meegemaakt dat hele matige incunabels voor een veelvoud van de geschatte opbrengst van de hand gingen. Maar 500 euro wilde ik er nog wel voor geven.

Verder kijkend in de lijst viel mijn oog op lot 1260: Bernardus Claravallensis: Modus bene vivendi. Ook uit Venetië, gedrukt op 16 december 1490. En verder: "2 Kol. Minuskeln für Initialen. Mehrere eingemalte Initialen in Rot u. vereinzelt Blau. 46 Bll. Prgt. unter Verwendung einer Handschrift des 14./15. Jh.  - Erste Ausgabe der Bernhard von Clairvaux zugeschriebenen Schrift über ein rechtes christliches Leben, angeblich seiner Schwester gewidmet. - Fingerfleckig, teilw. gebräunt bzw. braunfleckig. Bl. c4-7 durch Fraßspuren im Rand beschädigt, c4-5 mit Textverlust. Letztes Bl. mit teilw. hinterlegten Randläsuren mit etwas Textverlust." Een dun boekje, maar wel een echte eerste druk: de eerste uitgave van de klassieker van Bernard van Clairvaux over het goede leven.

Interessant was ook nog dat het boek gebonden was met gebruikmaking van een perkamenten handschrift uit de 14e/15e eeuw, zoals te doen gebruikelijk in die tijd. Boekbinders uit deze tijd recycleden stelselmatig middeleeuwse manuscripten toen deze na de uitvinding van de boekdrukkunst ouderwets waren geworden. Een lezer van dit blog vulde terecht aan dat het overigens zo was hdat sinds de eerste codici werden gemaakt werden oudere boek hergebruikt. Deze praktijk staat compleet los van de boekdrukkunst maar heeft te maken met verouderde info, niet meer interessante inhoud of onleesbaar geworden lettertypen. De drukkunst heeft dit alleen maar versneld na 1450. Uiteraard vinden we dergelijk hergebruik nu zonde, maar toen werd het perkament massaal gedumpt... Evenwel, omdat dit incunabel zo'n dunnetje was, hoewel in een fascinerende binding, besloot ik toch 100 euro onder de geschatte opbrengst te bieden, onder het motto "niet geschoten is altijd mis".

Tot mijn stomme verbazing (én vreugde) won ik echter beide lots en naar mijn gevoel voor een alleszins redelijke prijs. Wil dat dan zeggen dat deze veiling een mislukking was? Dat valt denk ik wel mee. Het eerder genoemde boek van von Megenberg werd voor €190.000 verkocht, wat toch ruim drie keer zoveel was als de toch al niet misselijke geschatte opbrengst. Maar van de 34 lots werden er 5 niet verkocht, 14 brachten minder op dan geschat en 4 precies het geschatte bedrag. Mijn lots zaten bij de 14 waarvan de opbrengst vermoedelijk voor het veilinghuis een beetje tegenviel. Dat is goed nieuws voor mij, maar het is wel atypisch als ik naar mijn ervaringen met andere veilingen kijk (zie mijn vorige bericht).

Maar niet getreurd: ik had twee incunabels gewonnen. Een en ander leidde natuurlijk wel tot een acuut liquiditeitsprobleem, want ook al brachten de incunabels bij de veiling minder op dan beoogd, het was voor mij altijd nog een heleboel geld. Om die reden heb ik het incunabel van Valerius Maximus (de minst mooie van de twee) doorverkocht en ook mijn post-incunabel uit 1522. Beide via catawiki, waarbij de opbrengst van de incunabel tegenviel maar van de post-incunabel erg meeviel. Al met al heb ik zo voor een bijzonder lage nettoprijs (de kosten van de postincunabel + de kosten van 2 incunabels min de opbrengsten van 2 boeken) een heuse incunabel in mijn kast staan. En daar was het mij jaren geleden uiteindelijk om begonnen!

Terugkijkend vind ik mijzelf een redelijk handige handelaar. Met kopen en verkopen heb ik niet alleen veel lol, maar ik bereik ook nog eens mijn doel: een boek waarvan ik elk jaar op 16 december de verjaardag kan vieren. Afgelopen jaar werd het 525 jaar oud. Dat het nog vele jaren in goede gezondheid in mij bibliotheek mag doorbrengen...

01 januari, 2016

258 - Mijn incunabel-obsessie (+cliffhanger)

Nou ja, obsessie... ik wil heel graag een incunabel hebben, zoals ik al eerder schreef. Gewoon omdat ik vind dat een boek uit een periode die zo dicht mogelijk ligt bij de uitvinding van de boekdrukkunst  (ongeveer 1450) in mijn bibliotheek hoort. Als een soort van fundament van alles wat daarna komt. Omdat van alle boeken die in de kast staan, alle mooie, bijzondere uitgaven, alle drukvormen, papiersoorten en omslagen, de gedrukte oorsprong ligt in het moment van uitvinding van de boekdrukkunst.

Wie zich verdiept in de wereld van de incunabel ziet al snel dat het kopen van een incunabel een aanslag op de portemonnee is. En hoe dichter bij 1450 je komt, hoe duurder het vanzelfsprekend wordt. Maar ouderdom zegt niet alles: ook de kwaliteit en inhoud van het gedrukte is bepalend. Bij welke drukker is het gedrukt (een uitgave van Aldus Manutius is interessanter dan die van een willekeurige tijdgenoot) maakt ook uit.

En dus variëren de prijzen van complete incunabels van enkele honderden euro's tot vele duizenden tot miljoenen euro's. Niet vreemd is het daarom dat losse pagina's uit incunabels gretig worden gekocht door verzamelaars: zo is boekhistorie toch voor iedereen bereikbaar. Bij catawiki veranderen incunabelpagina's uit de Neurenberg kroniek bijvoorbeeld geregeld voor rond de 100 euro van eigenaar. Een losse pagina uit een Gutenberg bijbel kost echter momenteel rond de 100.000 euro. Een boekhandelaar die bekend stond om het moedwillig demonteren (c.q. vernietigen) van incunabels was Otto Frederick Ege (zie ook hier). Zijn stelling: "Surely to allow a thousand people 'to have and to hold' an original manuscript leaf, and to get a thrill and understanding that comes only from actual and frequent contact with these art heritages, is justification enough for the scattering of fragments." Persoonlijk vind ik zo'n handelswijze verwerpelijk: je zaagt toch ook niet de Nachtwacht in stukjes zodat zoveel mogelijk kunstliefhebbers er een stukje van kunnen bezitten? Recent las ik dat de Beinecke bibliotheek van Yale in een klap de bestaande fragmenten uit de nalatenschap van Ege gekocht heeft.

Otto F. Ege
Maar ik vond dat het toch mogelijk moest zijn om een complete incunabel te kopen voor een paar honderd euro. Het gaat mij niet eens om een specifiek incunabel of een bepaalde auteur, maar om een willekeurig boek gedrukt vóór 1500, liefst zo dicht mogelijk bij 1450.

Ik begon maar eens met het uitzoeken van welke boekhandelaren daadwerkelijk incunabels verkopen, via de handige site van ILAB. Maar een gemiddelde incunabel bij een handelaar heeft een vraagprijs vanaf zo'n 2.000 euro, tot vele tienduizenden euro's. Dat was dus geen begaanbare weg voor mij.

Mijn hoop was gericht op veilingen. Via een aantal sites voor online bieden (o.a. Invaluable en The Saleroom) heb ik de zoekterm "incunabel" ingevoerd zodat er wereldwijd kon worden gezocht naar veilingen waar incunabels werden aangeboden. En zo kreeg ik meerdere keren per week een mail waarin een veiling van een incunabel werd aangekondigd. Vaak ver boven budget, maar heel vaak ook ogenschijnlijk betaalbaar.

Mijn volgende ontdekking was dat de richtprijzen van incunabels op veilingen optimistisch worden ingeschat. In Italië bood ik bij Gonnelli op een lot incunabels met een richtprijs van €800, deze werden verkocht voor €2400. Bij Marc van de Wiele stond een incunabel €600-900 en die werd verkocht voor €3600. Bij Swann Autions stond een incompleet incunabel uit 1479 met een richtprijs van $400-600 die werd verkocht voor $2.500. Van dit soort ervaringen heb ik er veel opgedaan. Ik bood op incunabels bij Bloomsbury Philobiblon, bij Henri Godts, bij Hartung & Hartung, bij Reiss & Sohn, bij Heritage Auctions, bij Dreweatts, bij Zisska & Lacher... en steeds werd ik verslagen door andere incunabelliefhebbers die soms met een klein bedrag maar veel vaker met een groot bedrag mij bod overtroffen. Twee keer maakte ik mee dat ik een gelijk maximum bod had met een andere bieder, maar later was met het indienen van mijn bod. Bij zowel Gonnelli als Reiss & Sohn gebeurde dit. Ik moet nu eenmaal lang wikken en wegen voordat ik mijn maximumbod indien, andere zijn daar sneller mee. Maar twee keer was ik kennelijk slechts 50 euro verwijderd van een incunabel...

De misgelopen Spinola
Het was verleidelijk om over mijn grenzen te gaan en buitenproportioneel te gaan bieden. Hoewel dit aantrekkelijk was (want sneller resultaat) wilde ik er niet voor kiezen. Ook omdat ik zo af en toe werd gesterkt door veilingresultaten waarbij incunabels voor een bedrag ruim onder de €1000 werden verkocht. Zoals bij de laatste veiling van Zisska & Lacher, waarbij een uitgave van Jacobus Spinola uit 1492 voor €500 werd geveild. Eén keer let ik niet op en prompt mis ik een buitenkans...

Het kopen van een incunabel werd aldus een project dat mij wekelijks bezighield. Vaak zat ik met hartkloppingen online veilingen te volgen. Steeds werd ik teleurgesteld. Tot ik op een dag een brief kreeg uit Duitsland, met de een factuur van een veilinghuis. En wat daarop stond vertel ik in mijn volgende bijdrage.