31 oktober, 2008

162 - Adriaan van Dis in Zoetermeer

Op zondag 26 oktober 2008 vond de lang verwachte literaire middag met Adriaan van Dis (hij was een tijdje ziek geweest) in Zoetermeer plaats. Uiteraard was ik daarbij, al was het maar omdat het een kans was om nog wat ongesigneerd werk te laten waarmerken door de auteur. Maar ook omdat ik benieuwd was of hij nog wat nieuws te melden had over komend werk. Wat mij ook fascineert is te zien wie er op een dergelijke middag afkomt. Ondanks de stortregen waren het relatief veel mensen: ruim 100, van alle leeftijden. Rechts van mij zaten drie vrouwen van rond de 50, 60 jaar. Eén ervan had een Indische achtergrond en vertelde de andere twee de betekenis van het woord totok en andere relevante begrippen. Links zaten twee meisjes waarvan één verbaasd vaststelde dat zij 41 jaar later was geboren dan Van Dis. Verder was het publiek overwegend middelbaar, meer vrouwen dan mannen en gemiddeld meer theedrinkers dan koffiedrinkers. Het gemiddelde literaire publiek dus. Eén van de hoogtepunten van de middag was natuurlijk de signeersessie. De plaatselijke boekhandel had stevig uitgepakt en een grote voorraad uitgaven van Van Dis meegenomen; exemplaren van De wandelaar en Leeftocht lagen hoog opgetast, naast oudere boeken. Aan het eind van de middag was de berg aardig geslonken, waardoor het waarschijnlijk een lucratieve middag is geworden voor boekhandel en auteur. Aan mij werd weinig verdiend: ik ging met een tas vol boeken uit eigen bezit in de rij staan die allemaal werden voorzien van een handtekening. Het was ook een kans om Van Dis persoonlijk te bedanken voor de gesigneerde exemplaren van Leeftocht en Een nieuwe politiek, en om te melden dat ik inmiddels eigenaar was van een exemplaar van The Shell. Hij keek er niet extra blij of opgelucht bij, maar ging ernstig door met het signeren van mijn stapeltje. Daarbij was hij alerter dan ik dacht. Eén van de boeken die ik liet signeren was het toneelstuk Komedie om geld, een speciale uitgave van de Optiebeurs. Van Dis signeerde deze met de vermelding: "Gesigneerd tijdens de kredietcrisis". Voor de pauze was Van Dis vooral zelf aan het woord, waarbij hij een aantal fragmenten uit zijn boeken voorlas, met name over zijn tijd in Parijs, en de verbinding legde tussen fictie (De wandelaar) en non-fictie (Leeftocht), bijvoorbeeld bij de beschrijving van de tuinen van Parijs. Na de pauze was het woord aan de zaal, en konden vragen worden gesteld. Veel vragen waren niet mogelijk, omdat elke vraag een antwoord van ruim 10 minuten opleverde, vol zijpaden. Van Dis had een stapel papier bij zich met volgens mij een aantal standaardpassages. Ik herkende wel iets dat mijzelf ook overkomt. Ik geef een aantal cursussen en trainingen en na enige tijd merk je dat elke groep toch dezelfde vragen blijft stellen en dat je kan volstaan met een handvol standaardantwoorden. Ook hier had het publiek de verwachte vragen: waarom bent u gaan schrijven, in hoeverre zijn uw boeken autobiografisch en wat vindt uw familie eigenlijk van de beschrijvingen in uw werk? Van Dis sloeg zich er dapper doorheen. Aan het eind kondigde hij aan dat hij er de komende twee jaar tussenuit gaat om aan een nieuw boek te werken. Behalve een aantal optredens tijdens de komende Boekenweek zien wij hem niet meer. Wat het nieuwe project behelst werd echter niet helemaal duidelijk. Onderstaand een aantal fragmenten van deze middag. 

De start was lastig: de microfoon werkte niet mee. Maar daarna begon Van Dis toch met zijn verhaal

Van Dis vertelt over zijn jeugd, zijn familie en zijn latere bezoek aan Indonesië 

Twee gedichten uit Totok en iets over zijn bezoek aan Japan en ontmoetingen met kinderen van kampbeulen. 

Antwoord op één van de vragen uit het publiek: waarom ging u schrijven? 

12 oktober, 2008

161 - 4,17% van de oplage

Er zijn tal van kenmerken die boeken voor mij bijzonder maken: de schrijver, de inhoud, de vormgeving, het feit dat ze gesigneerd zijn, de gever: allemaal aspecten die maken dat dat ene boek voor mij speciaal is. Een kenmerk dat ook altijd een belangrijke rol speelt is de oplage: hoe kleiner de oplage van een boek, hoe fascinerender ik het vindt. 
Als ik met mijn ogen langs de rijen boeken in mijn kasten ga, dan constateer dat in feite elk boek een verhaal heeft te vertellen en een bijzonder kenmerk vertoont dat maakt dat ik voor de bijl ging en het boek kocht. De boeken die het meest tot de verbeelding spreken vertonen een combinatie van de genoemde kenmerken: boeken van een favoriete schrijver, in een kleine oplage, in een bijzondere vormgeving zijn voor mij zeer aantrekkelijk. Een boek dat alleen een kleine oplage kent, maar verder van een irrelevante schrijver is, is daarentegen nauwelijks interessant. 

Deze keer ga ik het hebben over boeken in kleine oplages. Kleine oplages boeien mij omdat het de uniekheid van een boek onderstreept. De wetenschap dat er maar enkele of enkele tientallen van een bepaalde uitgave zijn maakt mij op één of andere manier verbonden met al die andere exemplaren: waar zijn ze, wie heeft ze en hoeveel ervan zijn al om wat voor reden dan ook verloren gegaan? De fascinatie voor kleine oplages deel ik met veel verzamelaars, uitgevers en auteurs. Vaak worden uitgaves bewust in kleine oplages gemaakt om de schaarste te benadrukken (en de prijs op te voeren). Afhankelijk van de auteur leidt dit tot astronomische waardes. Bijvoorbeeld: Fokas Holthuis heeft momenteel een fantastische catalogus van de W.F. Hermans-collectie van Arie Oexman. Twee items uit die catalogus:
  • - Het kompas. Amsterdam, (Sub Signo Libelli), 1981. Ingenaaid met stofomslag. (2), 14 p. Met de hand gezet uit de Romanée en gedrukt in groen en zwart door Ger Kleis in een oplage van slechts 7 genummerde en op naam gestelde exemplaren. Vraagprijs: € 4000,-
  • - Suid-Afrika. [Amsterdam], (Literaire Loodgieters, 1983). Ingenaaid. (8) p. Met de hand gezet en gedrukt in een oplage van slechts 4 exemplaren (waarvan 3 nietig gemaakt). 1e druk. Vraagprijs: € 5000,-
Ik bezit niet zo heel veel boeken in heel kleine oplages. En ik bereik overigens ook niet de hierboven genoemde waardes. De boeken met de kleinste oplages die ik bezit zijn:
  • Weet u..., Nescio, ingeleid door Guus Middag (De Lange Afstand, oplage 25)
  • Meneer Grönloh, Willem G. van Maanen(Van der Wielen, oplage 30)
  • De vraatzuchtige spreekt, Adriaan van Dis (Uitgeverij AMO, oplage 35)
  • Fullesies, Nescio (De Beursbengel, oplage 50)
  • Onzichtbare stranden, Adriaan van Dis en Pieter Bijwaard (Galerie Hein Elferink, oplage 50)
  • De persconferentie (Eliancepers, oplage 100)
  • Een zwak voor Nescio, Nol Gregoor (Sjaalmanpers, oplage 100)
  • Paard onder pet, Nescio (Bucheliuspers, oplage 100)
  • Straatnamen, Bordewijk (Avalon Pers, oplage 100)
In mijn speurtocht naar actuele uitgaves van mijn favoriete schrijvers, stuitte ik op twee recente uitgaves van de Bosbespers/Ravenbergpers van/over Bordewijk. Bij de Bosbespers zijn al verschillende bijzondere uitgaven van Bordewijk verschenen. Zie een eerdere bijdrage in dit weblog over Bordewijk, Bosbespers, Ravenbergpers en kleine oplages. Nu ontdekte ik niet alleen dat het verhaal Dames in een aparte uitgave is verschenen maar ook het boek Tijding van Fer. Liefhebbers van Bordewijk kennen natuurlijk zijn roman Tijding van ver, dat als autobiografisch wordt beschouwd. Tijding van Fer is daarmee een titel met een knipoog. Ook zijn de Parelduiker-uitgaves uit 2005 en 2007 bekend waarin nieuw nagelaten werk van Bordewijk is verschenen. Rody Chamuleau is een enthousiast pleitbezorger van Bordewijk en een onderzoeker van zijn werk, en hij schrijft in het voorwoord van Tijding van Fer dat er buiten die Parelduiker-uitgave nog meer bijzonder werk beschikbaar is. Hij is dan ook verantwoordelijk voor de productie van onbekend nagelaten werk in Tijding van Fer. Er was alleen één probleem: Tijding van Fer is verschenen in een oplage van 24 exemplaren en ook Dames was een nieuwjaarsgeschenk van de uitgeverij. Ik ging er dan ook vanuit dat de kans dat ik beide exemplaren in de eerste uitgave zou kunnen kopen gering tot nihil zouden zijn: wat is de kans dat er nog één van die 24 uitgaves over is, zoveel maanden na de jaarwisseling? Tot mijn stomme verbazing bleek dit mee te vallen: van de 24 exemplaren van had men er nog twee 'op de plank' liggen en er bleken ook nog een paar exemplaren van Dames beschikbaar te zijn. Voor nog geen drie tientjes was ik enkele dagen later de gelukkige bezitter van allebei. Met name Tijding van Fer voldoet aan alle eisen om het een begerenswaardig boek te maken:
  • schrijver: het bevat werk van Bordewijk, één van mijn favoriete schrijvers. Aangezien ik alles van Bordewijk wil hebben, mag deze niet in mijn collectie ontbreken.
  • inhoud: alles in deze uitgave is onbekend. Dat wil zeggen: het verhaal Dames (waarschijnlijk het daadwerkelijke debuut van Bordewijk) is nu dus ook apart verschenen, maar verder vindt de liefhebber hier een bijdrage van Johann Bordewijk (broer van) over zijn jeugdjaren (en dus ook die van Ferdinand), enkele brieven en ingezonden stukken in kranten en tijdschriften en ander werk. Maar er zit niets tussen dat ik al kende of elders gelezen had.
  • vormgeving: zoals alle uitgaven van de Bosbespers is ook deze weer netjes verzorgd. Gewoon een prachtboekje, eigenlijk.
  • oplage: de oplage is zoals gezegd 24 exemplaren, ik heb nummer 15. Daarmee is Tijding van Fer in één klap het boek met de kleinste oplage in mijn bibliotheek. Het betekent ook dat ik 4,17% van de totale oplage in mijn bezit heb.
Wie net als ik geïnteresseerd in de nog beschikbare 4,17% van de oplage kan zich melden bij de Bosbespers/Ravenbergpers. Mocht deze al weg zijn, vergeet dan niet in elk geval Dames te kopen en de eerdere Bordewijk-uitgave Vrouwenhaar. Ondertussen ben ik heel benieuwd naar de bezitters van de andere 95,83% van alle exemplaren van Tijding van Fer

01 oktober, 2008

160 - The Shell: gevonden!

Nieuwe aanwinsten komen uit de meest onverwachte hoeken. Natuurlijk komen ze vooral via de hoek waar de brievenbus is, maar dat bedoel ik eigenlijk niet. De weg van een boek naar mijn boekenkast verloopt soms via kronkelwegen. Tegelijkertijd lijkt het wel alsof de aanschaf van een boek 'in de lucht' hangt: er maakt zich een onrust van mij meester alsof het boek al bijna onder handbereik is. En korte tijd later komt het dan inderdaad op mijn weg. Vaste lezers van dit blog weten dat ik al geruime tijd wanhopig speur naar een exemplaar van The Shell van Adriaan van Dis. Ik heb er hier en hier en hier over geschreven. En in al die bijdragen maakte ik melding van mijn rotsvaste vertrouwen dat ik het boek ooit zou bezitten. En nu, iets meer dan een jaar sinds ik van het bestaan van het boek op de hoogte ben, is die zekerheid tot feit geworden. 

Maar waarom hing deze aankoop dan in de lucht? Eigenlijk vooral omdat in de afgelopen weken de onrust toenam: ik wist zeker dat er iets bijzonders stond te gebeuren. Dat is dan ook de reden dat ik contact opnam met Vasco die dit fraaie overzicht heeft gemaakt van zijn Van Dis-collectie. Ik vroeg hem de details over het boek en hij zei dat hij het op een boekenmarkt had gekocht, wat leidde tot grote jaloezie bij mij. Tot mijn stomme verbazing stond het boek ineens op Marktplaats. Het bijzondere was dat ik het zelf niet had gezien, maar dat twee lezers mij erop wezen: eentje via de een reactie onder een bericht en de ander via mail. Daarmee heeft dit blog zijn waarde voor mijn collectie bewijzen. En maak ik een diepe buiging uit dank voor de attente signalering. Uiteindelijk heb ik het boek niet via een Marktplaatsbieding kunnen kopen, maar via een omweg. Het was een stevige investering. Zoals ik in mijn vorige bericht schreef: je kan er van uit eten (misschien niet in een sterrenrestaurant, maar toch...). En nu is hij van mij: The Shell. 29 pagina's. Ingebonden. In het omslag een indruk van het logo van Shell. Uitgave in eigen beheer. Vertaling Stacey Knecht. Oplage onbekend. Ter gelegenheid van het afscheid van Lo van Wachem als president-directeur van Shell. Gesigneerd. 

Maar waar gaat het boek eigenlijk over? Het verhaal speelt in een Zuid-Afrikaans dorp dat wordt getroffen door een watervloed. De gebeurtenis wordt verteld door een reeks aan getuigen, die elk een apart aspect van de gebeurtenis vertellen. De hoofdpersoon is Baba Ameels, die een relatie heeft met de inlandse Toma en daarom niet wordt geaccepteerd door de meeste overige blanken en zelfs wordt geweerd uit de kerk. Sommigen wijten zelfs de watervloed aan die relatie. Maar de ramp treft iedereen, inlanders en blanken en velen verdrinken. Baba en Toma vinden elkaar wonderbaarlijk terug op een watertank waar ze kunnen staan. In de weggespoelde grond vinden ze een grote schelp - The Shell - als bewijs dat er vroeger een zee was in dat gebied, zoals de inlanders altijd al vertelden. Het gaat hier over een botsing van culturen, over onbegrip en het onvermogen samen te leven. Ik herken er wel iets in van De Wandelaar. En eerlijk gezegd deed het thema en het type vertelling mij denken aan De Verdronkene van Margriet de Moor, een geniaal boek over de watersnoodramp 1953, eveneens vanuit verschillende perspectieven verteld. 

Zoals ik hier al aangaf zegt Van Dis zelf het volgende over het boek: "In piepkleine oplage. Ga ik wel eens tot een echte novelle uitwerken. Ik kan u niet aan een exemplaar helpen." Maar dat hoeft ook niet meer: hij staat in een van mijn kasten. Hoe hoog die piepkleine oplage is staat trouwens niet in dit boek vermeld, ik hoop daar nog eens achter te komen. Van pure vreugde kocht ik op dezelfde dag de dichtbundel Totok twee, ook van Van Dis. Niet een van de drie speciale uitgaves à € 450,-, maar gewoon de handelseditie. Toch, ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik zeg het wel: ik heb (nu eindelijk) Van Dis compleet. Tot het tegendeel bewezen wordt.